Abdollah Javadi-Amoli

Abdulloh Javadi Amoli (forscha: عبدالله جوادی آملی) (1933-yil 5-mayda tugʻilgan) eronlik oʻn ikki shia marjasi (shialikda ulomo). U konservativ va prinsipial eronlik siyosatchi, faylasuf va Havzaning taniqli islom ulamolaridan biridir. Uning soʻnggi uch oʻn yilliklarda „Isro“ ilmiy jamg‘armasining rasmiy veb-saytida uning g‘oyalari va qarashlari 1979-yildagi Islom inqilobidan beri Eron Islom Respublikasiga yo‘l-yo‘riq bo‘lib kelgani hamda „uning strategik va maʼrifiy yo‘l-yo‘riqlari“ davrida „o‘ta konstruktiv“ bo‘lgani aytiladi. U Eronda bank tizimining eng katta tanqidchilaridan biri sifatida tanilgan.

U 1933-yilda Eron shimolidagi Amol shahrida ruhoniy oilasida tug‘ilgan. Boshlangʻich maktabni tugatgandan soʻng, u 1946-yilda diniy bilim olish uchun Amol seminariyasiga kirdi. Uning otasi Mirzo Abul Hasan Vaez Javadiy Amoli Amol shahri ulamolaridan edi.

Besh yil davomida u boshqa olimlar qatorida otasi Mirzo Abul Hasan Vaez Javadiy Amoli rahbarligida boshlang‘ich seminariya kurslarini hamda oraliq kurslarning bir qismini o‘qidi. Imom Hasan al-Askariy masjidida uning axloqiy-maʼnaviy kamolotiga asos solingan. 

1950-yilda Tehronga hijrat qilib, davrning buyuk ziyolilari Oyatulloh Shayx Muhammad Taqiy Amoli, Alloma Shayx Abul Hasan Sharoniy va Muhammad Husayn Fozil Tuniyning darslarida qatnashdi va u yerda fiqh va tamoyillardan tashqari, ilm-fan, falsafa va tasavvuf bilan shug‘ullanadi.

1955-yilda u Qum shahriga hijrat qilib, Oyatulloh Husayn Borujerdiy, Oyatulloh Mustafo Mohagi Damad, Oyatulloh Mirzo Hoshem Amoli , Oyatulloh Ruhulloh Muhammad Humayniy va Oyatulloh Muhammad Allohu taolo Foumaniy kabi ulamolar qo‘l ostida eng ilg‘or ilmiy fanlarning so‘nggi bosqichlarida qatnashdii.

Javadi Amoli 1988-yil yanvar oyida SSSR rahbari Mixail Gorbachevgayuborilgan Oyatulloh Humayniy missiyasining rahbari edi.

2009-yil 27-noyabrda u Qum shahridagi juma namozi imtihonligidagi nufuzli lavozimidan isteʼfoga chiqqanini eʼlon qildi va agar biror kishi yordam bermagan bo‘lsa, bunday lavozimni egallamaslik kerakligini aytdi. U avvalroq saylov kampaniyalariga axloqsiz yondashuvlarga eʼtiroz bildirgan edi. Xayrlashuv nutqi chogʻida Amoli isteʼfoga hukumat bilan kelishmovchiliklar tufayli emas, balki sogʻligʻi sabab boʻlganini taʼkidladi. U juma namozi imomlik lavozimidan ketganidan keyin ham Qum shahridagi juma jamoat namoziga qatnashishda davom etmoqda.

Asosiy musiqaning ruhga taʼsiri haqidagi savolga javob berar ekan, Javadiy Amoli "baʼzida duo yosh musulmonni uyg‘otadi, baʼzan g‘azal yoki qasida aytadi, lekin g‘azal zavqi hech qachon qo‘shiqlarda uchramaydi, chunki qo‘shiqlar faqat yolg‘on zavq keltiradi, lekin Hofiz va Saʼdiyning g‘azallari haqiqiy doimiy zavq keltiradigan nektardir". Bundan tashqari, u „insonda hayvoniy kayfiyatni uygʻotadigan“ pyesalar borligini, lekin u bu kabi „insonning farishta kayfiyatini jonlantiradigan, shahvat va gʻazabdan ajralishni keltirib chiqaradigan“ oʻyinlarni bilishini aytdi.

„Maʼnaviy va tasavvuf musiqasi“ning joizligi haqidagi yana bir savolga javob berar ekan, Javadiy Amoli insonning amaliy aqli ibodat, iltijo va marosim yig‘lash bilan mashg‘ul bo‘lib, natijada insonning nazariy aql-idrokiga itoatkor bo‘lib qolsa, haqiqiy mayinlik topishi mumkinligini taʼkidlaydi. Bu falsafa va ilohiyot tomonidan oʻstiriladi — shuning uchun Xudo yoqtirmagan amallardan tiyiladi. Shu maqsadda amaliy sababni yumshatishda yoqimli sheʼrlar va nasrlar aytish va bastalash katta taʼsir ko‘rsatadi, cholg‘u asboblari esa faqat „yolg‘on“ yumshoqlikni keltirib chiqaradi deydi.

Musulmon dunyosining huquqiy ittifoqiga bag‘ishlangan milliy konferensiya aʼzolari bilan bo‘lib o‘tgan uchrashuvda Amoli musulmonlar birligiga faqat vaʼz-nasihat orqali erishilmasligini, balki kelishmovchilikning mohiyatini ajratib ko‘rsatish, bu eʼtiqoddami yoki shunchaki mayl farqi borligini aniqlash kerakligini taʼkidladi. . U shia tarixiga murojaat qildi, qachonki turli konfessiyalar turli qarashlarga qaramay, toʻqnashuvlardan qochib, fiqh asosida bir-biri bilan birlashganligini aytib oʻtdi. Shuningdek, u „Qur’on va mantiqni barcha musulmonlar ittifoqining yagona omili deb hisoblash mumkin“, deb taʼkidladi.  Asra xalqaro institutida hind ismoiliylarining katta ulamosi Mavlana Xotem Zeki al Din bilan boʻlib oʻtgan yana bir uchrashuvda Javadiy Amoli musulmonlar jamoati oʻrtasidagi birlikning oʻzagi Qurʼon va Ahl ul-bayt ekanligini taʼkidladi. Qur’oni Karim va Ahli Bayt (a.s.) insoniyatga tavhid daʼvatini keltirdi va ularni Allohga ibodat qilishga daʼvat etdi. „Agar musulmonlar jamoati haqiqatan ham Ahli bayt va Qur’on taʼlimotlariga amal qilsalar, ularning xatti-harakatlari islomni birlikka olib boradi va musulmon ummati o‘rtasidagi ixtilof boʻlmaydi“ deb taʼkidlaydi.

2016-yil 5-fevralda Vatikan ziyorat tashkiloti rahbari monsenor Liberio Andreatta bilan chorshanba kuni boʻlib oʻtgan uchrashuvda Buyuk Oyatulloh Abdulloh Javadiy-Amoliy agar Ibrohimiy dinlarning izdoshlari oʻz paygʻambarlariga toʻgʻri ergashsa, ular oʻrtasida hech qanday ziddiyat boʻlmasligini aytdi. U takfiriy mafkura, terrorchi guruhlar va proksi urushlarini Isroil va AQShga ishora qiluvchi „takfir kuchlar“ yaratilishi deb taʼrifladi.

Yana bir safar u ilohiy ilhomlangan paygʻambarlarning hammasi oʻz vorislarini tasdiqlaganliklari va boshqa dinlarni maʼqullaganliklari sababli, barcha yakkaxudolik eʼtiqodlari tarafdorlari Eronda doimo tinch-totuv hayot kechirganliklarini, bu esa „jahon hamjamiyatiga namuna“ ekanligini taʼkidladi. Uning qoʻshimcha qilishicha, fuqarolik jamiyati hech qachon qurol ostida oʻrnatilmaydi. "Urushlar olib borish va urush to‘plash bilan insoniyat hech qachon yuksak sivilizatsiya barpo eta olmaydi, chunki tarix davomida barcha sivilizatsiyalar ilohiy vahiylar, ilmlar va qisqacha aytganda, qalam soyabon ostida barpo etilgan", dedi Oyatulloh.

Abdulla Javadiy Amoli nuqtai nazariga koʻra, aql dinga qarshi emas, aksincha u dinning mayoqidir, ikkinchi tomondan, dinning aqidaviy, axloqiy, fiqhiy va huquqiy taʼlimotlarini tushunish uchun aqldan foydalanish ham mumkin.

2014-yil fevral oyida Yadro qurollari haqida u videomurojaatida din va insoniyatning rasmiy xabari ommaviy qirgʻin qurollari ishlab chiqarilmasligini aytdi.

Javadi Amoli terrorizmni tadqiq qilishga ixtisoslashgan Eron nodavlat tashkiloti Habilian uyushmasi bosh kotibi janob Muhammad Javad Hoshiminejod bilan uchrashuvda G‘arbning Livandagi shialarga qarshilik ko‘rsatuvchi Hizbulloh tashkilotini terrorchi deb tasniflashini tanqid qilib, „ayrim takfiriy guruhlarni ozodlik kurashchilari sifatida ko‘rsatgan“. Gʻarbning terrorizm taʼrifi oʻz manfaatlari va ehtiroslariga asoslanganligini taʼkidlab, „Biz ilohiy manbalarga tayanish va adolatni oʻrnatish uchun foydalanish kerak deb hisoblaymiz. Shunday ekan, bizda hech qachon ikki tomonlama standartlar bo‘lmaydi. Biz hech qachon terrorchilarni ozodlik kurashchilari deb hisoblamaymiz va milliy suverenitet himoyachilarini terrorchi sifatida qabul qilmaymiz. Ular [G‘arb] bugun mojaroning bir tomonini qo‘llab-quvvatlasa-da, ertaga ularni terrorchi deb ataydi“.

Eron parlamenti aʼzosi bilan uchrashuvda Javad Amoli Eron iqtisodining tuzilishini tanqid qilib, neft kabi xomashyo eksportiga asoslangan iqtisod to‘g‘ri emasligini aytdi. „Biz neftni turli yoʻllar bilan qayta ishlashimiz va keyin eksport qilishimiz kerak“, — deya qoʻshimcha qildi Oyatulloh.

2016-yilning 12-may kuni boʻlib oʻtgan uchrashuvda Javadiy Amoli Eron „donolik va aql-idrok mamlakati“ boʻlsa-da, xalqi „ijtimoiy jihatdan xabardor“ boʻlishiga qaramay, aholi jon boshiga kitob oʻqish darajasi pastligidan afsusdaligi aytib oʻtgan.

Javadi Amoli islomiy bank ishi niqobi ostida ayrim bank faoliyatining sudxo‘rlik qilishiga bir necha bor norozilik bildirgan. Uning sudxo‘rlik haqidagi nafrat va ko‘z yoshlar bilan nutqi keng aks-sado berdi. Boshqa tanqidlar qatorida, 2016-yil dekabrda u Eron banki majoziy maʼnoda odamlarning qonini soʻrayotganini aytdi.

Fors tilidagi barcha asarlar boshqacha koʻrsatilmagan.

(Asarlari oʻzbek tiliga tarjima qilinmaganligi uchun rasmiy tasdiqlangan ingliz tilida keltirildi)

---

Lotin alifbosida maqola: Abdollah Javadi-Amoli haqida to'liq ma'lumot kategoriyasi: A harfi fikringiz bo'lsa izohda qoldiring va do'stlaringiz bilan ulashing biz bundan minatdor bo'lamiz bizni kuzatishni davom eting (u kim, bu nima, qanaqa ?, tushunchasi, degan savolarga javob topishingiz mumkin)