Adabiyot bo'yicha Nobel mukofoti

Adabiyot bo'yicha Nobel mukofoti — Adabiyot sohasiga qo'shgan hissasi uchun Alfred Nobel vasiyatiga ko'ra 1901-yildan buyon topshirib kelinadigan mukofot. G'olib nomi oktabr oyida Shvetsiya akademiyasi tomonidan e'lon qilinadi. Adabiyot an'anaviy tarzda Nobel mukofotini topshirish marosimida topshiriladigan yakuniy mukofot hisoblanadi.

Alfred Nobel o'zining so'nggi vasiyatnomasida uning pullarini fizika , kimyo , tinchlik , fiziologiya yoki tibbiyot va adabiyotda "insoniyatga eng katta foyda" keltirganlar uchun bir qator mukofotlar yaratishga sarflashni shart qilib qo'ydi. Nobel hayoti davomida bir nechta vasiyatnomalar yozgan boʻlsa-da, oxirgisi vafotidan bir yil oldin yozilgan va 1895-yil 27-noyabrda Parijdagi Shvetsiya-Norvegiya klubida imzolangan. Uning vasiyatini bajaruvchilar Ragnar Sohlman va Rudolf Lilljequist edi, ular Nobelning boyligi haqida qayg'urish va mukofotlarni tashkil qilish uchun Nobel jamg'armasini tuzdilar.

Har yili Shvetsiya akademiyasi adabiyot bo'yicha Nobel mukofotiga nomzodlarni ko'rsatish uchun so'rovlar yuboradi. Akademiya aʼzolari, adabiyot akademiyalari va jamiyatlari aʼzolari, adabiyot va til professorlari, adabiyot boʻyicha sobiq Nobel mukofoti sovrindorlari, yozuvchilar tashkilotlari prezidentlari nomzod koʻrsatishga ruxsat etiladi. O'z nomzodini ko'rsatishga ruxsat berilmaydi. Har yili minglab so'rovlar yuboriladi va 2011-yilga kelib 220 ga yaqin takliflar qaytarildi. Ushbu takliflar Akademiyaga 1-fevralgacha qabul qilinishi kerak, shundan so'ng ular Nobel qo'mitasi tomonidan ko'rib chiqiladi. Aprel oyiga kelib, Akademiya yigirmaga yaqin nomzodlar uchun maydonni toraytiradi. May oyiga kelib, beshta nomdan iborat qisqa roʻyxat Qoʻmita tomonidan tasdiqlanadi. Keyingi to'rt oy besh nomzodning ishlarini o'qish va ko'rib chiqishga sarflanadi. Oktabr oyida Akademiya a'zolari ovoz beradi va ovozlarning yarmidan ko'pini olgan nomzod adabiyot bo'yicha Nobel mukofoti sovrindori deb topiladi. Hech kim kamida ikki marta ro'yxatga kiritilmagan holda sovrinni qo'lga kirita olmaydi. Shunday qilib, ko'plab mualliflar qayta paydo bo'ladi va yillar davomida qayta-qayta ko'rib chiqiladi.G'olibni aniqlash hakamlar hayati 18 a'zodan iborat bo'lib, ular umrbod saylanadi. Lekin 2018-yilda qirol Karl XVI Gustav hakamlar istefoga chiqishi mumkinligi haqida yangi qonun chiqardi.
Mukofot odatda oktabr oyida e'lon qilinadi. Lekin bazida keyingi yilda ham e'lon qilinishi mumkin.Bunday vaziyat so'ngi marta 2018-yilda sodir bo'ldi va g'olib 2019-yilda e'lon qilindi.

Adabiyot bo'yicha Nobel mukofoti sovrindori oltin medal , iqtibos ko'rsatilgan diplom va pul mukofotini oladi. Mukofot puli miqdori Nobel jamg'armasining o'sha yilgi daromadiga bog'liq. Agar mukofot bir nechta laureatlarga topshirilsa, pul ular o'rtasida teng taqsimlanadi yoki uchta laureat uchun yarim va ikki chorakka bo'linishi mumkin. Agar mukofot ikki yoki undan ortiq laureatga birgalikda topshirilsa, pul ular o'rtasida bo'linadi.
Nobel mukofotining mukofot puli uning ochilishidan beri o'zgarib turadi, ammo 2012-yil holatiga ko'ra u 8 000 000 krona (taxminan 1 100 000 AQSH dollari) ni tashkil etdi, ilgari esa 10 000 000 krona edi.
Laureat Stokgolmdagi "Nobel haftaligi"da ma'ruza o'qish uchun ham taklif qilinadi. 10-dekabr kuni bo'lib o'tadigan sovrinlarni topshirish marosimi va ziyofat eng asosiy tadbir hisoblanadi.

1902-yildan buyon topshiriladigan Nobel mukofoti medallari Nobel jamg'armasining ro'yxatga olingan savdo belgisi hisoblanadi. Har bir medalning old tomonida Nobel suratini ko'rish mumkin.

Adabiyot boʻyicha Nobel mukofoti medali Erik Lindberg tomonidan ishlab chiqilgan.

Nobel mukofoti laureatlari Diplomni bevosita Shvetsiya Qirolidan olishadi. Har bir Diplom uni olgan laureat uchun mukofot beruvchi muassasalar tomonidan noyob tarzda ishlab chiqilgan. Diplomda rasm, ism-sharif va ular nima sababdan mukofotni qo'lga kiritgani haqida qisqacha yozilgan bo'ladi.

Adabiyot bo'yicha Nobel mukofoti 1901-yildan 2021-yilgacha 114 marta topshirilgan va 118 kishi unga loyiq ko'rilgan. Shulardan, 102 ta erkak va 16 ta ayol.
Mukofot ikki shaxs o'rtasida to'rt marta bo'lingan.
Yetti marotaba topshirilmagan.
Mukofotlanganlar orasida 25 xil turli tillardagi yozuvchilar bor.
Eng yosh laureat Redyard Kipling bo'lib, u 1907-yilda mukofotlanganida 41 yoshda edi.
Mukofotni olgan eng keksa laureat Doris Lessing edi, 2007-yilda mukofotlanganida 88 yoshda edi.Faqat ikki yozuvchi mukofotni olishdan bosh tortishgan: 1958-yilda sovet hukumati tazyiqi ostida qolgan Boris Pasternak va 1964-yilda Jan-Pol Sartr.

Hozirga qadar Adabiyot boʻyicha Nobel olgan ayollar soni esa 16 nafarni tashkil qiladi.

Ayollar orasida birinchilardan boʻlib Nobel mukofotiga 1909-yilda loyiq koʻrilgan shvetsiyalik yozuvchi Selma Lagerlyof hisoblanadi. Bundan tashqari Lagerlyof shvetsiyalik birinchi ayol yozuvchi deb ham tan olingan. U bu mukofotga asarlaridagi idealizm, yorqin tasavvur va maʼnaviy taʼsir doirasi uchun sazovor boʻlgan.

Italiyalik yozuvchi Gratsiya Deledda 1926-yilda bu mukofotning sohibi boʻlgan. U hayotning oydin va koʻzga koʻringan lavhalarini yarata olgan, inson ichki ziddiyatlarining eng tubigacha yetib borolgan poetik ruhdagi asarlari uchun Nobel mukofoti bilan taqdirlangan.

Shved Akademiyasining aʼzosi Heynrih Shukning taqdimot nutqida Deleddaning tabiyat tasvirlariga oʻzgacha yondasha olgani eʼtirof etilgan, uning diniy muammolarni yaxshi anglay olgani, asarlarining bir qadar gʻamgin, biroq badbin boʻlmagani qayd qilingan

Norvegiyalik bu yozuvchi adabiyot boʻyicha Nobel mukofotiga 1928-yilda sazovor boʻlgan. Singrid Unset Oʻrta asr Skandinaviya hayotining yodda qoluvchi tasvirlari uchun Nobel sohibiga aylanadi.

Unset Shved Akademiyasida Nobel nutqi soʻzlashdan bosh tortadi. Qisqa maʼruzasida: “Men uchun yozmoq, soʻzlashdan ham oson, oʻzim haqda gapirgandan koʻra boshqalar haqida yozmoq ming karra osondir”, — deya taʼkidlaydi.

Chililik shoira, Lotin Amerikasi adabiyotining taniqli vakilasi Gabriela Mistral Nobel mukofotiga 1945-yilda loyiq deb topilgan.

Mukofot unga butun Lotin Amerikasining idealist tashabbuslarining ramziga aylangan yuksak tuygʻuli sheʼriyati uchun topshiriladi.

Shved Akademiyasining aʼzosi Yalmar Gulberg Chililik shoirani “Lotin Amerikasi adabiyotining malikasi”, — deya taʼriflaydi. Gabriela Mistral esa minglab adabiyot odamlari ichida nega aynan oʻzi Nobel olganini sheʼrlarida ayol va bola ovozlarining eshitilishi bilan bogʻliq deya aytadi.

Biroq, adibaning Nobel laureati oʻlaroq yozgan beshta romani munaqqidlar fikricha, avvalgi asarlari bilan taqqoslaganda, taʼsir doirasi va asar saviyasi yaxshi emas.

“Yaxshi dunyo” nomli kitobi 1931-yilda Pulitser mukofotiga loyiq koʻrilgan. 1938-yilda Nobel boʻyicha adabiyot mukofotini olgan ilk amerikalik ayol sanaladi. Xitoyda amerikalik missioner oilasida tavallud topgan yozuvchining bolaligi Xitoyda kechgan. Nobel unga Xitoy qishloqlarining hayoti, haqiqiy epik tasviri va yaratgan biografik shedevrlari uchun berilgan

Asli Germaniyada tugʻilgan shved adibasi Nelli Zaks 1966-yilda adabiyot boʻyicha Nobel mukofotini isroil romannavisi Shmuel Yosef Agnon ila boʻlishishiga toʻgʻri keladi.

U oʻzining asarlaridagi yahudiy xalqlarning qismati haqida soʻzlovchi lirik va dramatik asarlari uchun mukofotga loyiq koʻriladi. Shved akademiyasining aʼzosi Andres Esterling taqdimot marosimidagi chiqishida yahudiy xalqlarining faryodlarini Nelli Zaks asarlarida teran eshitganini taʼkidlaydi, ayni vaqtda yahudiy shoiraning hamisha gumanist mavqeda turganini, hech qachon revanshizm, nafrat va qasos ruhi bilan yashamaganini ham aytib oʻtadi.

Nelli Zaks oʻz nutqida Nobel olishini shirin bir ertakka mengzatadi

Janubiy Afrikalik yozuvchi Nadin Gordimer 1991-yilda Nobel mukofoti sohibi boʻlgan.

Mukofot adibaga umumiy ijodi uchun taqdim qilingan

Afrika va Amerika adabiyotining tanilishi uchun mehnat qilgan amerikalik yozuvchi Toni Morrison “Maʼshuqa” romani bilan 1988-yilda Pulitser, 1993-yilda esa Nobel mukofotiga sazovor boʻlgan.

Qulliq mavzusiga qaytgan yozuvchi onalik tuygʻulari bilan sugʻorilgan asarlari uchun tahsinga sazovor boʻlgan.

1996-yilda Nobel mukofotiga sazovor boʻlgan polshalik shoira Vislava Shimborskaya Evropadagi eng taniqli soʻz ustalaridan biri hisoblanadi.

Shimborskaya oʻz sheʼriyatida dunyoning yoʻq boʻlib ketishi, odamning odamga begonalashishi va ayrilishi haqida soʻz yuritadi. Odamning odam hamda dunyoga, oʻz qalbi va ruhiga begonalashishi shoira asarlarining asosiy mavzularidan biridir.

Shoir oʻz bitiklarida har doim oʻzaro tushunish tuygʻulari yoʻqligini, odamlar faqat jisman yonma-yon, qalban olis yashayotganini tasvirlaydi.

Vislava Shimborskaya Zakopane togʻlarida dam olayotganida Nobel mukofoti haqidagi xabarni eshitadi va shunday deydi: “Ochigʻini aytsam juda baxtiyorman. Kutilmagan yangilik boʻldi chindan. Endi qoʻrqamanki, farovon va tinch hayot kechira bilmagayman...”

Avstriyalik yozuvchi va dramaturg Elfrida Yelinek 2004-yilda romanlari va dramalarining musiqiy polifoniyasi uchun Nobel mukofotiga sazovor boʻlgan. Muallif oʻz asarlarida jamoat hayotidagi absurd tendensiya hamda hukumatning ijtimoiy muammolarini ehtirosli tilida fosh qiladi.

Kuchli agorafobiya sindromi bilan ogʻrigani sababli yozuvchi Nobelga bagʻishlangan marosimda qatnasha olmaydi, uning Nobel maʼruzasi video orqali namoyish etiladi.

Ingliz adabiyotining yetakchi vakillaridan biri sanalgan Doris Lessing yuksak va samarali adabiy faoliyati uchun nafaqat Nobel mukofoti, balki Yevropadagi koʻplab yirik adabiy mukofotlarni ham qoʻlga kiritgan.

Doris Lessing 2007-yilda dostonlarining ayol tajribasidan tugʻilgan ehtiros, shubha va kelajakka boʻlgan qarashlarini boy kolleksiya oʻlaroq saqlab qolinishi kerakligi taʼkidlaydi.

Ruminiyada, nemis arbobi oilasida tugʻilgan Herta Myuller 1999-yilda Avstriyaning Frans Kafka jamiyati va Klosternoyburg badiiy akademiyasining Frans Kafka mukofotiga sazovor boʻlgan.

Adib Ruminiyada senzuraga uchragani tufayli asosiy asarlari Germaniyada nashr etilgan. Myuller adabiyot boʻyicha 2009-yil Nobel mukofotiga sazovor boʻladi. Shved akademiyasining bayonotida Myuller ushbu mukofot bilan sheʼr qudrati va nasrning ochiqligi yordamida kambagʻallar dunyosini tasvirlash qobiliyati uchun taqdirlanganini aytib oʻtadi.

Manro 2013-yilda adabiyot boʻyicha Nobel mukofotiga loyiq koʻrilgan. Nobel qoʻmitasi Elis Manronni “Zamonaviy qisqa hikoya janridagi yutuqlari uchun” gʻolib deya eʼlon qiladi.

Balki, shu sababli Elis Manronni “Kanadaning Chexovi” deyishlari ham bekorga emas. Manro hikoyalari uchun sevgi va oʻlim mavzulari bosh mezon sanalib, markazida ayol obrazi turadi. Manroning ayol obrazlari madaniyatli, oʻta kitobxon, Virjiniya Vulf hamda Jeyms Joysni biladigan, muhokama qila oladigan ayollar hisoblanadi.

Aslida Ukrainada dunyoga kelgan belorus yozuvchisi Svetlana Aleksiyevichning asarlaridagi asosiy mavzu urush hisoblanadi. Yozuvchi 2015-yil “Polifonik bitiklari, bizning zamon azoblari hamda jasoratiga asarlari orqali yodgorlik qoʻya olgani uchun” Nobel mukofotiga loyiq koʻrilgan. Uning eng taniqli asarlari “Urushning ayoldan yiroq qiyofasi”, “Chernobil tavallosi” va sovet-afgʻon urushiga bagʻishlangan “Sovet bolalari” romanlari hisoblanadi.

Olga Tokarchuk 2018-yilda adabiyot boʻyicha Nobel mukofoti sohibi boʻlgan. 57 yoshli Olga Tokarchuk oʻz avlodining eng kuchli polshalik yozuvchisi hisoblanadi. Muallif chegaralarni kesib oʻtishni ensiklopedik ehtiros bilan hayot shakli sifatida tasvirlagan asarlari uchun mukofotlanadi,

Mukofot qoʻmitasining taʼkidlashicha, ularda Tokarchukning VIII asrda Yevropada sodir boʻlgan voqealarni aks ettirgan “Yoqubning kitoblari” epik romani katta taassurot qoldiradi.

Shuningdek, Olga Tokarchuk 2018-yilda “Eng yaxshi chet tilidagi film” nominatsiyasida Oskarga nomzod boʻlgan “Spoor” filmining ssenariy muallifi ham sanaladi.

Hozircha Adabiyot bo'yicha Nobel mukofotini qo'lga kiritgan so'nggi ayol, amerikalik shoira

Nobel ko'rsatmasida asosiy urg'ulardan biri betaraflikni saqlab qolish edi, va aynan Birinchi Jahon urushi yillarida Skandinav yozuvchilarining ko'proq sovringa ega chiqishi shu bilan izohlanadi. 1986-yildan boshlab Akademiya Nobel irodasidagi xalqaro ufqni tan oldi, bu esa nomzodlarning fuqaroligi bilan bog'liq har qanday e'tiborni rad etdi va nigeriyalik Vole Soyinka , misrlik Naguib Mahfuz , meksikalik Oktavio Paz , Nadin Gordimer kabi dunyoning turli burchaklaridan mualliflarni mukofotladi. Shuningdek, Janubiy Afrikadan Derek Uolkott , roʻyxatdagi birinchi afro-amerikalik Toni Morrison , yaponiyalik Kenzaburo Oe va xitoy tilida yozgan birinchi laureat Gao Singjian ham taqdirlangan.
Nomzodlar adabiyot bo'yicha Nobel mukofotiga nomzodlar ma'lumotlar bazasida ommaga ochiq bo'lgunga qadar ellik yil davomida sir saqlanadi. Hozirda faqat 1901 va 1971-yillar oralig'ida taqdim etilgan nominatsiyalar ommaviy ko'rish uchun mavjud.

Adabiyot bo'yicha Nobel mukofoti garchi hozirda shu yo'naliishdagi eng nufuzli mukofot hisoblansada, juda ko'plab tanqidlarga uchragan. 1901-yilda frantsuz shoiri Syulle Pryudomga berilgan birinchi mukofot qattiq tanqid qilindi. Ko'pchilik taniqli rus yozuvchisi Lev Tolstoyga adabiyot bo'yicha birinchi Nobel mukofoti berilishi kerak edi, deb hisoblardi.
1908-yilda faylasuf Rudolf Evkenning Nobel mukofoti laureati sifatida tanlanishi adabiyot boʻyicha Nobel mukofoti tarixidagi eng yomon xatolardan biri sifatida baholanadi. O'sha yili mukofotga asosiy nomzodlar shoir Algernon Svinbern va yozuvchi Selma Lagerlöf edi, ammo Akademiya nomzodlar o'rtasida bo'linib ketdi va murosaga ko'ra, Akademiyaning Nobelning "ideal yo'nalishi" talqini vakili Evken muqobil sifatida ishga tushirildi. kelishilgan nomzod.
Shvetsiyalik yozuvchi Selma Lagerlyofning 1909-yilda Nobel mukofoti laureati sifatida tanlanishi ("yuksak idealizm, yorqin tasavvur va uning asarlarini tavsiflovchi ma'naviy idrok uchun" ) uning yozish uslubi va mavzui tufayli qizg'in bahs-munozaralarga sabab bo'ldi.
Birinchi jahon urushi va undan keyingi davrlarda qoʻmita betaraflik siyosatini olib, jangovar boʻlmagan mamlakatlar yozuvchilarini qoʻllab-quvvatladi. Tinchlik tarafdori yozuvchi Romen Rollan 1915-yil uchun mukofotga sazovor bo'ldi. Urush yillarida Skandinaviya yozuvchilariga imtiyoz berildi yoki mukofot keyinga qoldirildi.
1931-yilda mukofot shoir va Shvetsiya akademiyasining sobiq doimiy kotibi Erik Aksel Karlfeldtga vafotidan keyin berildi , u shu yil boshida vafot etgan. Mukofot nafaqat adabiyot boʻyicha Nobel mukofoti vafotidan keyin berilgan birinchi va yagona boʻlgani uchun, balki akademiya ilgari xuddi shu adabiy davrdagi yana ikki shved yozuvchisi – 1909-yilda Selma Lagerlyof va 1916-yilda Verner fon Xaydenstamni taqdirlagani uchun ham bahsli edi. Xalqaro miqyosda u qattiq tanqid qilindi, chunki Karlfeldt haqida kam odam eshitgan.
1938-yilda Pearl Bakga berilgan Nobel mukofoti mukofot tarixidagi eng ko'p tanqid qilinganlaridan biri hisoblanadi. Akademiya Bakni "Xitoydagi dehqonlar hayotini boy va chinakam epik ta'riflari va biografik durdonalari uchun" bir necha yil oldin nashr etilgan kitoblarga tayangan holda mukofotladi. Ammo uning keyingi asarlari odatda Nobel mukofoti laureatining adabiy darajasiga mos kelmaydi.
Jon Steynbek 1962-yil adabiyot bo'yicha Nobel mukofotini oldi. Tanlov qattiq tanqid qilindi va Shvetsiya gazetalaridan birida "Akademiyaning eng katta xatolaridan biri" deb ta'riflandi.
1974-yilda Grem Grin , Vladimir Nabokov va Saul Bellou mukofotga nomzod bo'lishlari mumkin edi, ammo Akademiya Shvetsiya akademiyasining o'sha paytdagi a'zolari bo'lgan shved mualliflari Eyvind Jonson va Garri Martinsonni birgalikda mukofotlashga qaror qildi
Soʻnggi yillarda adabiyot boʻyicha 2016-yilgi Nobel mukofoti uchun Bob Dilan va 2019-yilgi adabiyot boʻyicha Nobel mukofoti uchun Piter Xendkening tanlovi qattiq tanqid ostiga olindi.


Lotin alifbosida maqola: Adabiyot bo'yicha Nobel mukofoti haqida to'liq ma'lumot kategoriyasi: A harfi fikringiz bo'lsa izohda qoldiring va do'stlaringiz bilan ulashing biz bundan minatdor bo'lamiz bizni kuzatishni davom eting (u kim, bu nima, qanaqa ?, tushunchasi, degan savolarga javob topishingiz mumkin)



Sovet tuzumining ishlab chiqaruvchi kuchlarni joylashtirishdagi mustamlakachilik asosi
O‘rta Osiyoda milliy-hududiy chegaralanish
General Chernyayevning Toshkentga bosqini
XX asr boshida Turkiston...
O'zbekistonning urush girdobiga tortilishi


Добавить комментарий

Категории
Популярные тексты