Шарофиддин Али Яздий

Энциклопедиячи олим, астроном, файласуф, тарихчи, илм-фан муаммолари тадқиқотчиси Шарофиддин Али Яздий ҳақида тўхталиб ўтамиз

Шарофиддин Али Яздий Тафт (Эрон) қишлоғида дунёга келади. 1415-1419 йилларда у ҳукмдор Иброҳим Султоннинг саройида, Али Яздий Хуросон ҳукмдори Амир Темурнинг ўғли Шоҳруҳмирзога хизмат қилди. Кейинчалик Шоҳруҳмирзонинг буйруғига кўра Али Юнусхоннинг мураббийси бўлган. 1419-1425 йилларда ўзининг асосий асари ҳисобланган “Зафарнома” (Фотиҳлар китоби)ни ёзди, албатта бу асар соҳибқирон эришган ғалабалари ва ҳарбий юришларига бағишланган.

1442-1446 йилларда у Қозвана, Султон, Роя, Қама (Эрон) — Шоҳруҳмирзо невараси Султон Муҳаммад ҳумдорлари қўлларида хизмат вазифасини ўтади. 1447 йил Самарқандга келди, Мирзо Улуғбек билан фалакиёт илми тадқиқотларини сўнгги босқичларида иштирок этди. Шоҳруҳмирзо вафотидан кейин она Ватанига қайтиб, умрининг қолган қисмини шу ерда ўтказди. 1454 йили Тафт шаҳрида вафот этди ва ўша жойга дафн этилди.

Яздий 13 та илмий иши яратиб, уларнинг орасида “Зафарнома” (Фотиҳлар китоби) асари машҳурликка эришган.

Муаллиф ўз ижодий ишида туркларнинг келиб чиқиш тарихи, Чингизхон тарихи, XIV аср бошларида Марказий Осиё ва қўшни мамлакатлардаги сиёсий аҳволи ички урушлар ва тарқоқликнинг кучайиши натижасида соҳибқирон Амир Темур майдонга чиққанини таъкидлаб ўтган. Али Яздий Амир Темурнинг Моварауннаҳр барпо этишини кенг ва тўлиқ тушунча бериб ўтган.

Али Яздийнинг тарихий “Зафарнома” асари орқали дунёга танилган. Ушбу солнома Амир Темурнинг ҳукмронлик даври воқеа-ҳодисаларини XIV- XV асрларда тарихий манба сифатида нафақат Ўрта Осиё, Олтин Ўрда, Эрон ва Афғонистонларни ўз ичига олади. Бундан ташқари, Али Яздийнинг адабиёт ва тилшунослик, фалакиёт, мусиқа соҳасида ҳамда сўфизм назарияси муаммолари бартараф этишда ҳисса қўшиши юқори баҳоланади.

Алишер Навоийнинг гувоҳлик беришича, Яли Яздий мукаммал инсон ва олим сифатида тан олганлигини қайд этади. “Зафарнома” асарини Лутфий XV-XVI асрларда назм ҳолатига келтиради, форс тилида бу асарни Ҳотифий таржима қилади. XVI асрларда “Зафарнома” асарини Муҳаммад Али Бухорий ўзбек тилига таржима қилади. 1822-1823 йилларда Худойберди Хивоқи қисқартирилган кўринишда хоразм тилига айлантиради.

XVIII асрларда «Зафарнома» баъзи бир қисмлари француз, инглиз ва рус тилларига таржима қилинади.

---

Кирилл алифбосида мақола: Шарофиддин Али Яздий ҳақида тўлиқ маълумот категорияси: Энсиклопедия фикрингиз бўлса изоҳда қолдиринг ва дўстларингиз билан улашинг биз бундан минатдор бўламиз бизни кузатишни давом этинг (у ким, бу нима, қанақа ?, тушунчаси деган саволарга жавоб топишингиз мумкин)