Mirzo Ulug‘bek va uning astronomik kashfiyotlari
Mirzo Ulug‘bek – O‘zbekiston va butun dunyo ilm-fani tarixida o‘chmas iz qoldirgan buyuk astronom, matematik va davlat arbobi. U o‘zining noyob ilmiy ishlari bilan nafaqat Sharq, balki G‘arb olimlari orasida ham katta obro‘-e’tiborga ega bo‘lgan. Ushbu maqolada Mirzo Ulug‘bekning astronomiyaga qo‘shgan hissasi va uning kashfiyotlari haqida batafsil ma’lumot beramiz.
Mirzo Ulug‘bek Kim Bo‘lgan?
Mirzo Ulug‘bek (1394–1449) – buyuk hukmdor Amir Temurning nabirasi bo‘lib, u yoshligidan ilm-fanga katta qiziqish bildirgan. U Samarqand shahrida ilmiy markazlar tashkil etib, astronomiya, matematika va geografiya sohalarida muhim tadqiqotlar olib borgan.
Ulug‘bek Rasadxonasi – O‘z Davrining Eng Mukammal Ilmiy Markazi
1420-yilda Mirzo Ulug‘bek Samarqand shahrida dunyoning eng ilg‘or astronomik markazlaridan biri bo‘lgan Ulug‘bek rasadxonasini qurdi. Ushbu rasadxona o‘z davrining eng aniq va mukammal ilmiy vositalari bilan jihozlangan bo‘lib, unda katta sekstant (yetti metr uzunlikdagi radius bilan) joylashtirilgan edi.
Ulug‘bek rasadxonasida o‘tkazilgan tadqiqotlar:
- Yulduzlarning joylashuvi va harakatini kuzatish
- Quyosh va Oy harakati bo‘yicha aniq hisob-kitoblar
- Sayyoralarning orbitalari haqida ilmiy tahlillar
“Zij-i Ko‘ragoniy” – Yulduzlar Katalogi
Mirzo Ulug‘bek o‘zining asosiy astronomik asari “Zij-i Ko‘ragoniy” kitobini yozdi. Ushbu katalogda 1018 ta yulduzning joylashuvi aniq belgilangan bo‘lib, u hozirgi zamonaviy astronomiya fanida ham katta ahamiyatga ega.
“Zij-i Ko‘ragoniy”ning asosiy ahamiyati:
- Yulduzlarning aniq koordinatalari berilgan
- Ekliptik moyillikni aniqlashda eng aniq natijalar olingan
- Bu asar Yevropa va Osiyo olimlari tomonidan keyinchalik astronomiyada foydalanilgan
Mirzo Ulug‘bekning Ilm-Fanga Qo‘shgan Hissasi
Mirzo Ulug‘bekning astronomiya va matematika sohasidagi kashfiyotlari keyingi asrlardagi ilmiy rivojlanishga katta ta’sir ko‘rsatdi. Uning yulduzlar xaritasi va rasadxonasidagi kuzatishlari Kopernik, Tycho Brahe va Kepler kabi buyuk olimlarga ilhom manbai bo‘ldi.
Uning ilmiy merosi quyidagilarda namoyon bo‘ladi:
- Osmon jismlarining joylashuvi bo‘yicha eng aniq kuzatishlar
- Astronomik kuzatishlar uchun ilg‘or usullar ishlab chiqilgan
- O‘zbekiston ilm-fan merosining buyuk namoyandalaridan biri sifatida tarixga kirdi
Xulosa
Mirzo Ulug‘bek nafaqat buyuk astronom, balki ilm-fanni rivojlantirishga katta hissa qo‘shgan olim va rahbar bo‘lgan. Uning ilmiy asarlari va astronomik kuzatishlari bugungi kungacha ahamiyatini yo‘qotmagan. O‘zbekiston va butun dunyo uni ilm-fanning buyuk namoyandalaridan biri sifatida e’tirof etadi.
Mirzo Ulug‘bekning ilmiy merosi hali ham tadqiqotchilar tomonidan o‘rganilmoqda va qadrlanmoqda.