O‘zbekiston Konstitutsiyasi: Tarixi, Asosiy Printsiplari va Fuqarolar Huquqlari

O‘zbekiston Konstitutsiyasi — mamlakatning asosiy huquqiy hujjati bo‘lib, davlatning siyosiy, huquqiy tizimi, fuqarolar huquqlari va erkinliklarini, davlatning strukturasini va boshqaruv tizimini belgilaydi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi birinchi marta 1992-yil 8-dekabrda qabul qilingan va bugungi kunda ham amal qiladi. U mamlakatning huquqiy va siyosiy tizimini tartibga soladigan asosiy huquqiy hujjat sifatida xizmat qiladi.

1. O‘zbekiston Konstitutsiyasining Tarixi

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining tarixi 1991-yil 31-avgustda O‘zbekistonning mustaqil bo‘lishi bilan boshlandi. O‘zbekiston mustaqil bo‘lishi bilan davlat mustaqilligi va suverenitetini ta'minlash uchun konstitutsion hujjatni ishlab chiqish zarurati yuzaga keldi.

Birinchi O‘zbekiston Konstitutsiyasi 1992-yil 8-dekabrda qabul qilindi. Ushbu hujjat mustaqil O‘zbekistonning huquqiy tizimini tashkil etgan birinchi asosiy qonun bo‘lib, fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini himoya qilishga asoslangan.

2. O‘zbekiston Konstitutsiyasining Asosiy Printsiplari

O‘zbekiston Konstitutsiyasining asosiy printsiplari quyidagilardan iborat:

1. Siyosiy mustaqillik: O‘zbekistonning o‘ziga xos siyosiy va iqtisodiy tizimi mavjud. Konstitutsiya mamlakatning siyosiy mustaqilligini mustahkamlashga qaratilgan.

2. Demokratik davlat: Konstitutsiya O‘zbekistonni demokratik va huquqiy davlat sifatida belgilaydi, bu esa barcha fuqarolarning huquqlarini himoya qilishni nazarda tutadi.

3. Inson huquqlari: Konstitutsiya fuqarolarning asosiy huquqlarini, jumladan, so‘z erkinligi, din erkinligi, ta'lim olish huquqi va sog‘liqni saqlashni himoya qiladi.

4. Ijroiya, qonunchilik va sud hokimiyati ajratilishi: Konstitutsiya davlat hokimiyatining uchta mustaqil tarmog‘ini, ya'ni ijroiya, qonunchilik va sud hokimiyatini ajratadi va ularning o‘zaro muvozanatini ta'minlaydi.

5. Fuqarolik huquqlari va erkinliklari: O‘zbekiston Konstitutsiyasi barcha fuqarolarga teng huquqlarni beradi va ularning erkinliklarini himoya qiladi. Har bir fuqaroning ma'lumot olish, ushlanmaslik, shaxsiy hayotni himoya qilish kabi asosiy huquqlari mavjud.

3. O‘zbekiston Konstitutsiyasining Tuzilishi

O‘zbekiston Konstitutsiyasi 6 bobdan iborat bo‘lib, quyidagi tarkibni o‘z ichiga oladi:

1. I bob: Umumiy qoidalar — Bu bobda O‘zbekiston Respublikasi hududi, suvereniteti, konstitutsion tizimning asoslari, fuqarolarning huquq va erkinliklari haqida ma'lumotlar keltiriladi.

2. II bob: O‘zbekiston Respublikasi prezidenti — Prezidentning vakolatlari, majburiyatlari va huquqlari haqida ma'lumot beriladi.

3. III bob: O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi — Qonun chiqaruvchi hokimiyatni ifodalaydi. Oliy Majlisning tarkibi va uning faoliyati haqida batafsil tushuntirish berilgan.

4. IV bob: O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi — Ijroiya hokimiyatining funksiyalari va Vazirlar Mahkamasining tarkibi haqida ma'lumotlar mavjud.

5. V bob: Sud hokimiyati — Sud tizimi va uning mustaqilligi, sudlarning faoliyati haqida ma'lumot beriladi.

6. VI bob: Konstitutsiyaviy islohotlar — Konstitutsiyaning o‘zgarishi va uni o‘zgartirish tartibi haqida ma'lumotlar mavjud.

4. O‘zbekiston Konstitutsiyasining Muhim O‘zgarishlari

Konstitutsiya bir necha bor o‘zgartirilgan va zamon talablariga moslashtirilgan. 2017-yilda O‘zbekiston Konstitutsiyasiga jiddiy o‘zgarishlar kiritildi. Shu jumladan, inson huquqlari va fuqarolar erkinliklarini yanada mustahkamlashga qaratilgan muhim o‘zgarishlar amalga oshirildi. Bu o‘zgarishlar hukumatni yanada demokratiklashtirish va fuqarolarni huquqiy himoya qilishni ta'minlashga yo‘naltirilgan edi.

5. Konstitutsiya va Fuqarolarning Huquqlari

O‘zbekiston Konstitutsiyasi fuqarolarning asosiy huquqlarini quyidagicha belgilaydi:

• Tenglik: Fuqarolar o‘z ijtimoiy, irqiy, milliy, diniy va jinsi jihatidan tengdirlar.

• So‘z erkinligi: Fuqarolar o‘z fikrlarini erkin ifoda etish huquqiga ega.

• Ta'lim huquqi: Har bir fuqaroga ta'lim olish huquqi taqdim etiladi.

• Sog‘liqni saqlash huquqi: Fuqarolarga to‘liq va sifatli sog‘liqni saqlash xizmatlari ko‘rsatiladi.