NAPOLEON I

NAPOLEON I, Napoleon Bonapart (1769.15.8, Ayachcho sh., Korsika o. — 1821.5.5, Muqaddas Yelena o.) — fransuz davlat arbobi va sarkardasi, Fransiya Respublikasining birinchi konsuli (1799—1804), Fransiya imperatori (1804—14 va 1815). 10 yoshida Fransiyaning Oten kollejiga kirgan, soʻng oʻsha 1779-y. da Briyenn harbiy oʻquv yurtiga koʻchirilgan. 1784-y. mazkur oʻquv yurtini muvaffaqiyatli tamomlab, Parij harbiy maktabiga (1784—85) oʻtgan. 1785-y. podporuchik unvonida armiya xizmatini boshlagan. Maxsus, umumiy ilmiy, falsafiy, siyosiy, badi-iy adabiyotni oʻqib oʻrgangan. Ilgʻor fransuz maʼrifatparvarlari ruhida tarbiyalangan H. I 1789-y. Buyuk fransuz inqilobini iliq kutib olgan. 1792-y. Yakobinchilar klubiga aʼzo boʻlgan. U Parij sh. garnizoni qoʻmondoni va 1796-y. da Italiyada harakat qilayotgan fransuz armiyasining bosh qoʻmondoni etib tayinlangan. Italiya kompaniyasida H. I oʻzini buyuk sarkarda ekanligini na-moyon qilgan. Gʻolib sifatida Parijga kirib kelgan H. I Misrga xarbiy yurish qilish haqidagi qarorini Direktoriyadan oʻtkazgan. Lekin, oʻz xohishi bilan u Misrni tashlab, 1799-y. okt. da Parijga qaytib kelgan va 9—10 noyab. da davlat toʻntarishi oʻtkazib, konsullkk rejimini joriy etgan va amalda butun hokimiyatni oʻz qoʻliga olgan. U inqilob qoʻlga kiritgan demokratik yutuqlarni bekorga chiqargan. Ammo, iqtisodiy sohada inqilob samaralarini, shu jumladan, mulkni qayta taqsimlash tadbirini himoya qilgan, sanoat va savdoning rivojlanishiga katta eʼtibor bergan. 1800-y. fransuz bankiga asos solgan.

1802-y. H. I oʻzini umrbod konsul etib tayinlanishiga erishgan. 1804-y. da esa imperator deb eʼlon qilingan. Yangi burjua monarxiyasini mustahkamlash maqsadida Napoleon I 1-xotini Jozefina bilan nikohni buzgan va 1810-y. Avstriya imperatori Frans I ning qizi Mariya Luizaga uylangan. Buyuk davlatlar ittifoqiga qarshi olib borgan zafarli urushlari, Marengo (1800), Austerlis (1805), Iena (1806)dagi ajoyib galabalari, imperiya hududini tez surʼatda kengayishi, H. I ni amalda butun Gʻarbda (Angliyadan tashqari) va Markaziy Yevropada xukmdorga aylanishi uning shon-shuhratini yanada oshirgan. 1812-y. da Rossiyaga qarshi yurishidagi magʻlubiyatidan soʻng H. I oʻzini oʻnglay olmadi, uning «buyuk armiyasi» tor-mor qilindi, Yevropada H. I zul-miga qarshi xalq-ozodlik harakatlari koʻtarildi. H. I ga qarshi ittifoqchilarning harbiy uyushmalari vujudga keldi. Soʻnggi urushlarda H. I ning magʻlubiyatga uchrashi, ittifoqchi qoʻshinlarning Parijga kirib kelishi (1814-y. 31 mart), uni taxtdan voz kechishga majbur qildi (1814-y. 31-mart). Gʻolib it-tifoqchilar H. I ning imperator unvonini saqlab qolib, Elba o. ni uning ixtiyoriga berdilar.

H. I ning Fransiyaga qaytadan kirib kelishi (1815-y. 1-mart) va «yuz kun» deb atalmish davrda (1815-y. 20-mart — 22 iyun) uni 2-marotaba taxtni boshqarishi mamlakatda Napoleon Ini qoʻllabquvvatlaydigan ijtimoiy kuchlar hali ham mavjudligidan darak berardi. Ammo Vaterloo jangida u ittifokchilar armiyasi tomonidan tor-mor qilindi va 1815-y. 22-iyunda batamom taxtdan voz kechdi. Muqaddas Yelena o. ga surgun qilingan H. I 6 yildan soʻng inglizlar asirligida vafot etgan. 1840-y. uning xoki Parijga Nogironlar uyiga kuchirib keltirilgan.

H. I xdrbiy qoʻshinlarni kasbiy (professional) armiyaga aylantirdi. Yevropada eng ilgʻor hisoblangan fransuz qurolli kuchlarini yaratish, ularni harbiy sanʼatga oʻrgatishga, strategiya va taktikani takomillashtirishga zamin yaratdi. U dushmanni tor-mor etishning asosiy yoʻli unga qarshi qatʼiy jang qilishdan iborat deb hisoblardi. H. I strategik tashabbusning roli va ahamiyatiga alohida urgʻu bergan.

H. I ning sarkardalik mahorati jahon harbiy sanʼatiga chuqur taʼsir koʻrsatgan.

Ad.: Manfred A. 3., Napoleon Bonapart, M., 1971; Tarle Ye., Nashestviye Napoleona na Rossiyu. 1812 god, M., 1938; Tarle Ye. V., Napoleon, M., 1957; Leviskiy Napoleon I, Polkovodcheskoye iskusstvo Napoleona, M, 1938.

Temur Gʻiyosov.


Lotin alifbosida maqola: NAPOLEON I haqida to'liq ma'lumot kategoriyasi: N harfi fikringiz bo'lsa izohda qoldiring va do'stlaringiz bilan ulashing biz bundan minatdor bo'lamiz bizni kuzatishni davom eting (u kim, bu nima, qanaqa ?, tushunchasi, degan savolarga javob topishingiz mumkin)



FRANSIYA
ITALIYA
XITOY
BUYUK BRITANIYA
TOSHKENT


Добавить комментарий

Категории
Популярные тексты