OVQATDAN BOʻLADIGAN TOKSIKO-INFEKSIYALAR VA INTOKSIKATSIYALAR

OVQATDAN BOʻLADIGAN TOKSIKO-INFEKSIYALAR VA INTOKSIKATSIYALAR — patogen mikroorganizmlar yoki ularning toksinlari tushgan oziq-ovqatlarni isteʼmol qilganda yuzaga keladigan oʻtkir kasalliklar guruhi. Isteʼmol maxsulotlariga turli kimyoviy moddalar, q. x. da ishlatiladigan har xil oʻgʻitlar, defoliantlar tushgan ovqat, suv, hoʻl meva, sabzavotlar, qoʻziqorinning ayrim zaharli turlari bilmay yeyilganda roʻy beradigan ovqatdan zaharlanish bundan mustasno.

Koʻp hollarda Ovqatdan boʻladigan toksiko-infeksiyalar va intoksikatsiyalar va i. zararlangan goʻsht, baliq, tuxum, sut mahsulotlari, sabzavotlardan tayyorlanadigan salatlarni yeganda roʻy beradi. Yetarli darajada sterillanmasdan tayyorlangan konservalar ham Ovqatdan boʻladigan toksiko-infeksiyalar va intoksikatsiyalar va i. ga sabab boʻladi.

Oziq-ovqatlarga patogen mikroorganizmlar turli yoʻllar bilan tushishi mumkin. Infeksiya bilan zararlangan . mahsulotlardan ovqat tayyorlash, idishtovoqlarni yaxshilab yuvmaslik, salat tayyorlayotganda gigiyena qoidalariga rioya qilmaslik, oziq-ovqatlar yoki ularning xom ashyolarini notoʻgʻri saqlash Ovqatdan boʻladigan toksiko-infeksiyalar va intoksikatsiyalar va i. yuzaga kelishiga imkon beradi. Infeksiyaning asosiy manbai kasal yoki patogen mikrob tashuvchi odam, hayvon va qushlar, shuningdek, infeksiyaning mexanik tashuvchilari (pashsha, suvarak, kemiruvchilar va b.) hisoblanadi.

Ovqatdan boʻladigan toksiko-infeksiyalar va intoksikatsiyalar va i. ni koʻpincha salmonella, shigella, ichak tayoqchasi, stafilokokk, proteya, klostridiya, xelikobakteriyalar va h. k., qoʻzgʻatadi. Mas, sutga hayvonlardan, asosan, sil mikobakteriyalari, salmonellalar, brutsellalar, patogen stafilokokk va streptokokklar tushadi. Sutni tashish, quyish, qayta ishlash, maxsulot tayyorlash davrida xizmatchilar orasidagi kasal yoki mikrob tashuvchilardan ham patogen bakteriyalar tushishi mumkin. Goʻshtning patogen va shartli-patogen mikroblar bilan ifloslani-shi hayvon va qushlarning kasallani-shi hisobiga, ular soʻyilganda, terisi shilinganda, goʻsht mahsulotlarini tashish va saklash jarayonlarida yuzaga kelishi mumkin. Baliq tarkibida qorin tifi salmonellalari, ichburugʻ shigellalari, botulizm qoʻzgʻatuvchilari va vabo vibrionlari uzoq vakt saklanib qoladi. Meva va poliz mahsulotlarida, asosan, tuproqning patogen mikroflora-si (shigella, salmonella, vabo vibri-oni, ichak tayoqchasi, botulizm qoʻzgʻatuvchisi, zamburugʻlar va b.)ni uchratish mumkin. Koʻpincha goʻsht, baliq, meva va poliz mahsulotlari konservalarida botulizm qoʻzgʻatuvchisi saklanib qoladi, chunki bu anaerob mikroorganizm boʻlgani uchun konserva ichida ularga optimal sharoit vujudga keladi. Tuxum tarkibida koʻpincha salmonellalar, zamburugʻlar, aktinomitsetlar, stafilokokklar uchraydi. Non mahsulotlarida, asosan, patogen zamburugʻlar va bakteriyalarni topish mumkin.

Masalliklar va ovqatlar (mas, norin, somsa, qiyma va b.) issiq joyda saqlanganda, ularda mikroblar tez koʻpayadi. Mas, yangi tayyorlangan kiy-maga bir necha bakteriya tushgan boʻlsa, bir kunda ular soni bir necha mingga yetadi. Shuning uchun, qiyma va b. shunga oʻxshash tez buziladigan masalliqlarni faqat sovuq joyda (muzlatkichlarda, qishda isitilmaydigan xonalarda) qisqa vaqt saqlash mumkin. Oʻta yuqori haroratda mikroorganizmlar nobud boʻladi, shuning uchun ovqat pishirganda qovurish yoki qaynatish muddatini kamaytirmaslik lozim. Ovqatdan boʻladigan toksiko-infeksiyalar va intoksikatsiyalar va i. ning yana bir xili konservalarda uchraydigan botulizm qoʻzgʻatuvchisi boʻlib, zaharlanish aksari termik ishlov berish qoidalariga toʻliq amal qilmay tayyorlangan konservalar isteʼmol qilinganda roʻy beradi. Bu bakteriyalar qatʼiy anaeroblar boʻlgani uchun konserva ichida tez koʻpayadi va oʻta zaharli 2 xil ekzotoksin (neyrotoksin va gemolizin) ishlab chiqaradi. Bu toksinlar markaziy nerv sistemasi, muskullar va yurak-tomir faoliyatiga taʼsir etadi.

Ovqatdan boʻladigan toksiko-infeksiyalar va intoksikatsiyalar va i. oʻtkir gastroenterit tarzida kechadi. Toksikoinfeksiyalarning yuzaga kelishi va rivojlanishi meʼdaichak sistemasiga ovqat bilan tushgan patogen mikroorganizmlar miqdori, turi va organizmning reaktivligiga bogʻliq. Organizmning zaharlanish alomatlari organizm ga mikrob tushganidan soʻng bir necha soat oʻtgach boshlana-di: bemor oʻzini noxush his qiladi, koʻngli aynib, qusadi, ichi ketadi, korni ogʻriydi, koʻpincha harorati 38 — 39° ga koʻtariladi. Bu belgilar boshlan-ganda zudlik bilan vrachga murojaat kilish lozim.

Ovqatdan boʻladigan toksiko-infeksiyalar va intoksikatsiyalar va i. ning oldini olish uchun ovqat tayyorlash va saklashda sanitariyagigiyena qoidalariga qatʼiy amal qilish, oshxona va idish-tovoqlarni doimo toza tutish, mexanik tashuvchilarga qarshi kurashish lozim.

Veterinariya va sanitariya-epidemiologiya nazorati xodimlari hayvonlarning sogʻligʻini, goʻsht va baliq, poliz mahsulotlarini lab. tekshiruvidan oʻtka-zilishini doimo nazorat qilishlari shart. Goʻsht va baliq kombinati, oshxona xizmatchilari va tibbiyot xodimlari bakteriya tashuvchilarni aniklash va ularni davolash uchun muntazam tibbiy koʻrikdan oʻtib turishlari kerak. Axrli oʻrtasida sanitariya maorifi ishlari olib borish Ovqatdan boʻladigan toksiko-infeksiyalar va intoksikatsiyalar va i. ning oldini olishda muhim tadbir hisoblanadi.

Muhsim Zokirov.

---

Lotin alifbosida maqola: OVQATDAN BOʻLADIGAN TOKSIKO-INFEKSIYALAR VA INTOKSIKATSIYALAR haqida to'liq ma'lumot kategoriyasi: O harfi fikringiz bo'lsa izohda qoldiring va do'stlaringiz bilan ulashing biz bundan minatdor bo'lamiz bizni kuzatishni davom eting (u kim, bu nima, qanaqa ?, tushunchasi, degan savolarga javob topishingiz mumkin)