PARKENT TUMANI

PARKENT TUMANI — Toshkent viloyatidagi tuman. 1926-y. sent. da tashkil etilgan. Shim., sharq va jan. da Boʻstonliq, Ohangaron, gʻarbdan Yuqori Chirchiq va jan.-gʻarbdan Oʻrta Chirchiq tumanlari bilan chegaradosh. Mayd. 1,08 ming km2. Aholisi 115 ming kishi (2003). Tumanda 1 shahar (Parkent), 9 qishloq fuqarolari yigʻini (Boshqizilsoy, Boʻston, Zarkent, Nomdanak, Parkent, Soʻqoq, Hisarak, Changi, Koraqalpoq) bor. Tuman markazi — Parkent sh.

Tabiati. Parkent tumani Oʻrta Tyanshanning Chatqol tizmasi gʻarbiy etaklarida joylashgan. Hududi togʻlar bilan uralgan. Yer yuzasi gʻarbdan sharqqa balandlashib boradi. Eng baland joyi —3627,8 m (Qizilnura choʻqqisi). Relyefi togʻ oldi tekisligi, adir va togʻlardan iborat. Iqlimi togʻ oldi va togʻ iqlimiga xos, nisbatan kontinental. Tekisliklarda tipik boʻz tuproq, adirlarda toʻq boʻz tuproq, togʻ zonasida esa togʻ-oʻrmon tuproqlari tarqalgan.

Togʻ yon bagʻirlarida gorlar mavjud. Soy va buloq koʻp. Havoning yillik oʻrtacha t-rasi 12°. Yillik yogʻin 536 mm. Vegetatsiya davri 180 kun. Chirchiq daryosining chap irmoklari: Parkentsoy, Boshqizilsoy va Oqsoqotasoy P. t. ning asosiy suv manbalari xisoblanadi. Ularning boshlanish joyida sharsharalar mavjud.

Tuman hududida 70 oilaga mansub 1000 dan ziyod oʻsimlik turi qayd etilgan. Shundan 200 ga yaqini dorivor oʻsimliklar. Adirlarda efemer va efemeroidlar hamda koʻp yillik oʻsimliklar tarqalgan. Ayniqsa, dukkakdoshlar, labgul-doshlar, murakkabguldoshlar oilasiga mansub oʻsimlik turi koʻp. Togʻ etaklarini oʻtloklar, yon bagʻirlarini archazorlar qoplagan. Baʼzi joylarda yongokzorlar, tog pistasi, naʼmatak, olcha, olma, zirk, doʻlana va b. oʻsimliklar uchraydi. Daryolarning yuqori oqimi vodiylarida terak, tol, kamxastak, jingil, olcha kabi daraxtlar usadi. 2400 m balandlikdan yuqorida joylashgan togʻ choʻlida Oʻzbekistonning «Qizil kitoboiga kiritilgan Grey va Kaufman lolalari, sovunildiz, piskom piyozi uchraydi. Yovvoyi xdyvonlardan 200 turga yaqin qush, 33 tur sut emizuvchi, 11 tur sudra-luvchi, 4 tur baliq yashaydi. Parrandalardan chumchuqsimonlar va yirtqich qushlar guruxlari mavjud. Ulardan quzgʻun, pakana burgut, qora kalxat Oʻzbekiston «Qizil kitob»iga kiritilgan. Sut emi-zuvchilardan boʻrsiq, choʻl mushugi, suvsar, oqsichqon, latcha, boʻri, qobon, al-qor, bugʻular uchraydi. Kemiruvchilardan jayra, sugʻur, yumronqoziq, oʻrmon olmaxoni, quyon va b. bor.

Parkent tumani hududida Oʻzbekiston Respublikasi FAga qa-rashli «Quyosh» majmuasi, Materialshunoslik in-ti, Seysmologiya in-tining magnitionosfera rasadxona-si, «Koinot» il-miy i. ch. birlashma-sining «Nevich» eksperimental ba-zasi, Soʻqoq gidromeliorativ styasi, togʻ-oʻrmon xoʻ-jaligi, Chatqol biosfera qoʻrikxonasi joylashgan. Parkent tumani oʻzining dam olish maskanlari bilan mashhur. Bu yerda «Soʻqoq», «Kumushkon», «Sumcha», «Qi-zilsoy» kabi mavsumiy va doimiy dam olish uylari, 10 dan ziyod bolalar yozgi oromgoxlari va bir qancha korxonalar chorbogʻlari mavjud. Dam olish uylari yil davomida viloyatlar va xorijdan kelgan 10 mingdan ortiq kishiga xizmat koʻrsatadi.

Aholisi, asosan, oʻzbeklar (79,3%), shuningdek, tojik (13,8%), qozoq (4,5%), qirgʻiz (2%) va b. millat vakillari (0,4%) ham yashaydi. Aholining oʻrtacha zichligi 1 km2ga 106 kishi. Shaharliklar 45,5 ming kishi, qishloq aholisi 69,5 ming kishi (2003).

Xoʻjaligi. Q. x. tuman i. ch. ning yetakchi sohasi hisoblanadi; asosan, uzumchilikka ixtisoslashgan. Parkent tumanida 11 shirkat xoʻjaligi, 530 dan ziyod dehqon-fermer xoʻjaliklari, qariyb 5600 yakka xoʻjalik bor. Tumandagi foydalaniladigan 61640 ga yerdan 15,4 ming ga yer haydaladi, 14,7 ming ga yer sugʻoriladi. 46972 ga lalmikor yer mavjud. 8934 ga yerga don, 1162 ga yerga sabzavot va poliz, 266 ga yerga kartoshka, 3026 ga yerga yem-xashak ekinlari ekiladi. Tuman jamoa va shaxsiy xoʻjaliklarida 30610 qoramol, 67882 qoʻy va echki, 2376 ot, parranda boqiladi (2003).

Tumanda Toshkent toʻqimachilik k-tining Parkent shoʻba korxonasi, gʻisht z-di, tikuvchilik f-kasi, Parkent va Shampan vino z-dlari, «Bonu-Golding» agrofirmasi, «Zarkent» qoʻshma korxonasi, limonad sexi, meva konservalash «BER-ARD» xususiy korxonasi faoliyat koʻrsatadi. Beshta korxonada eksport uchun mahsulot chiqariladi. Xoʻjaliklar tarkibida sutni qay-ta ishlash z-di, 4 vino punkti, 4 kon-serva sexi ishlab turibdi.

Tumanda transport qatnovi yaxshi yoʻlga qoʻyilgan. Avtobus-taksimotor saroyi, 2 avtokorxona, MTP, yoʻl qurilish va suv xoʻjaligi boshqarmasi va b. tashkilot va korxonalar bor. Shuningdek, 4 savdo va tayyorlov korxonalari, non z-di, supermarket, oʻnlab xususiy savdo firmalari, 172 savdo doʻkoni, 50 dan ziyod xususiy novvoyxona, 392 maishiy xizmat qoʻrsatish shoxobchalari mavjud. Parkent tumanida xalq hunarmandchiligi ham rivojlanmoqda.

Tumanda 44 maktab, litsey, kasbhunar, musiqa, sport maktablari ishlab turibdi. Ularda 1880 dan ziyod pedagog va tarbiyachi 29,7 mingga yaqin oʻquvchi va tarbiyalanuvchilarga taʼlim-tarbiya beradi. Parkent tumanida madaniyat uyi, 25 klub, 34 kutubxona faoliyat koʻrsatadi. 4 kasalxona (345 oʻrin), 2 poliklinika (985 oʻrin), tibbiy punktlar, stadion, 56 sport maydonchasi va sport zallari mavjud.

1982-y. dan «Parkent tongi» tuman gaz. chiqadi (adadi 3000 dan ziyod).

Mahmud Toirov.

---

Lotin alifbosida maqola: PARKENT TUMANI haqida to'liq ma'lumot kategoriyasi: P harfi fikringiz bo'lsa izohda qoldiring va do'stlaringiz bilan ulashing biz bundan minatdor bo'lamiz bizni kuzatishni davom eting (u kim, bu nima, qanaqa ?, tushunchasi, degan savolarga javob topishingiz mumkin)