RAK

RAK (yun. lot. cancer — qisqichbaqa) , kanser, saraton kasalligi — epiteliy toʻqimasidan rivojlanadigan xavfli oʻsma. Epiteliy hujayrasi bor barcha aʼzolar — teri, shilliq qavatlar, qiziloʻngach, oʻpka, meʼdaichak yoʻli, siydiktanosil aʼzolari, shuningdek, miya va h. k. da paydo boʻladi. Rak hujayralari juda tez boʻlinadi va rivojlanadi hamda atrofdagi sogʻlom hujayralarni yemirib boradi.

Boshqa xavfli oʻsmalar kabi, Rak ham, odatda, oʻzi oʻrnashgan joydagi toʻqimani yemirishi, retsidiv, metastaz berishi va organizmning umumiy holatiga taʼsir koʻrsatishi, kaxeksiya (qoq suyak boʻlib ozib ketish) bilan xavfsiz oʻsmalardan farq qiladi. Rak alohida viruslar faoliyati, shuningdek, fizik, kimyoviy va biologik omillar, kanserogen moddalarning odam organizmiga taʼsiri hamda organizmning oʻzida sodir boʻladigan endogen (ichki) kanserogen moddalar, radioaktiv nurlar taʼsirida vujudga kelishi mumkin.

Rak toʻsatdan paydo boʻlmaydi, koʻpincha rak nishonasi deb atalib, surunkali kechadigan patologik uzgarishlardan soʻng rivojlanadi, shuningdek, teri, meʼda, bachadon boʻynidagi uzoq vaqt bitmaydigan yaralar, poliplar, sut bezlari fibroadenomatozi va h. k. oqibatida ham paydo boʻladi. Ammo shu kasalliklardan keyin, albatta, Rak rivojlanadi deb boʻlmaydi, chunki Rakka sabab boʻladigan kasalliklar oʻz vaqtida uzilkesil davolansa, uning oldini olish mumkin. Rakning xarakterli xususiyatlaridan biri shuki, toʻqimada oʻsma hosil boʻlib rivojlangandan keyingina kasallik belgilari yuzaga chiqadi va oʻsma oʻsayotgan aʼzo funksiyasi keskin buziladi.

Erkaklarda koʻproq meʼda, bronxlar, teri, pastki lab, ogʻiz boʻshligʻi, halkum, oʻpka (xususan, kashandalarda), tanosil aʼzolari Raki uchraydi; ayollarda esa bachadon, ovqat hazm qilish aʼzolari, sut bezlari va teri R. i kuzatiladi.

Rak boshlanayotganda, u tananing qaysi qismida rivojlanishidan qatʼi nazar, qattiq ogʻriq bermaydi. Shu sababli, bemor vrachga koʻpincha kech murojaat qiladi, natijada kasallik ancha ulgʻayib ketadi. Rakni davolash imkoni boricha erta boshlansa, yaxshi natijalarga erishish mumkin.

Pastki lab R. i koʻpincha pastki lab kizil xrshiyasi ustida uzok, vaqt bitmaydigan yara va kon sizib turadigan yoriqchalar, oq dogʻlar (leykoplakiya) boʻlishi natijasida vujudga keladi. Rakning oldini olish uchun pastki lab va ogʻiz boʻshligʻi kasalliklarida albatta chekishni tashlash lozim.

Qiziloʻngach R. i («qiltomoq» kasalligi) aksariyat Rak oldi kasalliklari okibatida kelib chiqadi. K,iziloʻngach Rak ida bemor dastlab quyuq, keyinchalik suyuq ovqatlarni ham yuta olmay qoladi. Koʻpincha toʻsh orqasida, baʼzan koʻkrak pastila va qorin sohasida ogʻriq sezadi. Ovqat yutganda salgina qiyinchilik sezilsa, darhol vrachga murojaat qilish kerak.

Meʼda R. i koʻp uchraydigan va aksariyat surunkali meʼda yarasi, polipi, shuningdek, surunkali gastritning baʼzi shakllari okibatida kelib chiqadi. Meʼda raki bilan ayollarga nisbatan erkaklar koʻproq ogʻriydi; odatda, 40—60 yoshli kishilar oʻrtasida koʻp uchraydi. Kasallik boщda sezilmaydi, bemorning darmoni quriydi, mehnat qobiliyati susayadi, ozib keta boshlaydi, rangi siniqadi; keyinchalik ishtaha yoʻqolishi, koʻngil aynishi, jigʻildon qaynashi, hiqichoq tutishi, kekirish, baʼzan qusish alomatlari, shuningdek, meʼdada qattiq ogʻriq paydo boʻladi. Bunday alomatlar roʻy berganda darhol vrachga murojaat qilish zarur.

Toʻgʻri ichak R. i koʻproq ichakdagi polipdan paydo boʻladi. Bunda soxta hojat qistashi, shilliq yoki qon aralash ich kelishi kuzatiladi, kasallik avj olgandan soʻng ichakdan qon oqadi. Qon ketishi koʻpincha bavosirda ham roʻy beradi, shuning uchun qon ketishi sababini faqat vrach aniqlashi mumkin.

Oʻpka Raki oʻpkaning surunkali kasalliklari (oʻpka sili, zotiljam, bronx poliplari, pnevmokonioz) bilan tez-tez ogʻrib turish va h. k. oqibatida vujudga kelishi mumkin. Oʻpka Raki koʻproq kashandalarda uchraydi; koʻkrakda ogʻriq (ayniqsa, yoʻtalganda zoʻrayadi), baʼzan qon tuflash kuzatiladi. Kasallikka xos alomatlar paydo boʻlganda darhol vrachga murojaat qilish lozim.

Sut bezlari Raki koʻproq sut bezlarida hosil boʻladigan qattiq, ogʻriqsiz tugunchalar, Rak oldi oʻsmasi (xavfsiz oʻsma), fibroadenomatozlarni oʻz vaqtida davolamaslik natijasida rivojlanadi. Sut bezlarida arzimagan tuguncha borligi sezilsa, darhol vrachga murojaat qilish kerak.

Ayollarda koʻp uchraydigan bachadon Raki bachadondagi surunkali kasalliklar — eroziya, polip va oq dogʻlardan paydo boʻladi. Tugʻruq va abortda bachadonning jarohatlanishi, uni oʻz vaqtida davolatmaslik ham bachadon Rak iga sabab boʻladi. Kasallik hech qanday belgisiz kechadi, keyinchalik avj olganidan soʻng bemorda oqchil koʻpayib, hayz sikli buziladi, kon ketadi va, nihoyat, ogʻriq paydo boʻladi. Shuning uchun har bir ayol jinsiy hayot kechira boshlagan kundan boshlab kamida bir yilda 2-marta (klimakteriya davrida 4-marta) ginekolog koʻrigidan oʻtib turishi shart.

Teri Raki, odatda, keksalarda (50 — 70 yoshli erkak va ayollarda) kuzatilib, koʻpincha yuzda (burun qanotlari, qovoq, burunlab burmalari, ogʻiz burchaklarida), baʼzan terining kuygan, jarohatlangan joyida, shuningdek, ayrim tugʻma va turli jarohatlar oʻrnida paydo boʻladi.

Rak va b. xavfli oʻsmalar, asosan, operatsiya qilinadi, radioaktiv moddalar va rentgen nurlari, Rakka qarshi maxsus kimyoviy preparatlar, gormonlar, biopreparatlar qoʻllanadi. Kasallikning oldini olish uchun organizmga zararli taʼsir etadigan kanserogen moddalarni yoʻqotish, shuningdek, Rak oldi kasalliklarini oʻz vaqtida aniqlash va davolash, aholini ommaviy profilaktik koʻrikdan oʻtkazib turish, baʼzan dispanserizatsiya qilish lozim (yana q. Oʻsmalar).

Ld.:Murodxoʻjayev N. K., Ocherki sovremennoy onkologii, T., 1998.

Narimon Murodxoʻjayev.

---

Lotin alifbosida maqola: RAK haqida to'liq ma'lumot kategoriyasi: R harfi fikringiz bo'lsa izohda qoldiring va do'stlaringiz bilan ulashing biz bundan minatdor bo'lamiz bizni kuzatishni davom eting (u kim, bu nima, qanaqa ?, tushunchasi, degan savolarga javob topishingiz mumkin)