VANUATU

VANUATU, Vanuatu Respublikasi (Ripablik blong Vanuatu) — Tinch okeanning jan.-gʻarbiy qismida joylashgan Yangi Gebrid o. lari (80 oroldan iborat) dagi davlat. Bu orollarning eng yiriklari Espiritu-Santo, Ambrim, Malekula, Maevo, Efate. Mayd. 12 190 km2. Aholisi 189,6 ming kishi (1990-y. lar oxiri). Poytaxti — Port-Vila sh. Maʼmuriy jihatdan 6 provinsiyaga boʻlingan.

Davlat tuzumi. V. Respublikasi Buyuk Britaniya boshchiligidagi Hamdoʻstlikka kiradi. Amaldagi konstitutsiya 1980 i. 30-iyulda qabul qilingan. Davlat boshligi — prezident. U parlament tomonidan 5 y. muddatga saylanadi. Qonun chiqaruvchi hokimiyatni bir palatali parlament amalga oshiradi. Parlament aʼzolari aholi tomonidan 4 y. muddatga saylanadi. Ijrochi hokimiyatni bosh vazir boshchiligidagi hukumat amalga oshiradi.

Tabiati. Orollar yer yuzasi vulkan jinslaridan tuzilgan togʻlik (eng baland nuqtasi 1810 m). 60 ga yaqin vulkandan 10 tasi harakatda. Orollardagi togʻlar orasida tekis yerlarda dehqonchilik qilinadi. Koʻpgina issiq buloqlar mavjud. Oltingugurt, marganes konlari bor. Iklimi — nam, tropik. Oʻrtacha oylik t-rasi 20—27°. Yiliga 1000 mm gacha yogʻin yogʻadi. Sershamol sharqiy qiyaliklarda tropik oʻrmonlar, gʻarbda Irak oʻrmon.

Aholisi asosan melanezlar (95% ga yaqini). Inglizlar, mikronezlar, polinezlar, fransuzlar va b. ham yashaydi. Shaharlarda 18,4% aholi istiqomat qiladi. Rasmiy tili — ingliz va fransuz tillari; davlat tili — bislama tili. Dindorlarning aksariyati — xristianlar (aholining 90% i). Yirik shaharlari — Port-Vila, Luganvil.

Tarixi. Vanuatuda bir necha ming yillardan beri odamlar yashaydi. Taxm. 4 ming yil avval Yangi Gebrid arxipelagining shim. va markaziy orollariga koʻchib kelgan kishilar shu yerda oʻrnashib qoldi. Orollar portugaliyaliklar tomonidan 1606-y. da kashf etilgan. 1774-y. da orollar ingliz sayyohi J. Kuk tomonidan tadqiq etilgan va Yevropadagi Gebrid orollariga oʻxshashligi uchun Yangi Gebrid deb atalgan. 1906-y. dan Buyuk Britaniya bilan Fransiyaning mushtarak mustamlakasi boʻlgan. Mahalliy aholining koʻp yillik ozodlik kurashi natijasida Vanuatu 1980-y. 30-iyulda mustaqil deb eʼlon qilindi. Vanuatu — 1981-y. dan BMT aʼzosi. Milliy bayrami —30 iyul — Mustaqillik kuni (1980).

Siyosiy partiyalari va kasaba uyushmalari. V. leyboristlar partiyasi, 1986-y. tashkil etilgan; Vanuaku partiyasi, 1971-y. tuzilgan; Milliy demokratik partiya, 1986-y. da asos solingan; Melaneziya taraqqiyparvar partiyasi, 1988-y. da tuzilgan; Xalq demokratik partiyasi, 1994-y. da asos solingan; Milliy birlashgan partiya, 1991-y. da tashkil etilgan; Yangi xalq partiyasi, 1986-y. da tuzilgan; Moʻtadil partiyalar ittifoqi, 1980-y. da tuzilgan. Vanuatu kasaba uyushmalari kengashi, 5 tarmoq kasaba uyushmalarini birlashtiradi. Xujaligi. Iqtisodiyotining asosi — q. x. Mehnatga qobiliyatli aholining 70% q. x. bilan band. Kokos palmasi, yams, kakao, shakarqamish, kofe, paxta ekiladi. Qoramol, qoʻy, echki, parranda bokiladi, baliqovlanadi. 1995-y. yalpi ichki mahsulotda sanoat ulushi 13% ni tashkil etdi. Unda mehnatga qobiliyatli aholining 3,5% band boʻldi. Qimmatbaho yogʻoch tayyorlanadi. Marganes qazib olinadi (Efate o. da). Shuningdek, neft, oltin, mis zahiralari bor. Q. x. mahsulotlarini qayta ishlovchi, toʻqimachilik mahsulotlari, qurilish materiallari ishlab chiqaruvchi korxonalar bor. 80-y. larning oxiridan qurilish avjoldi. Sayyohlik rivojlangan; yiliga oʻrtacha 45 mingga yaqin sayyoh kelib ketadi. Vanuatuda t. y. yoʻq. Avtomobil yoʻllari uz. —1,1 ming km. Asosiy dengiz porti va xalqaro aeroporti Port-Vila sh. Shuningdek, Luganvil, Palikoulo va Santu dengiz portlari ham bor. Vanuatu chetga kopra, marganes rudasi, baliq, goʻsht, kofe, kakao, yogʻoch chiqaradi. Chetdan oziq-ovqat mahsulotlari, ichimliklar, tamaki, kimyoviy mahsulotlar, dastgoh va transport jihozlari oladi. Tashqi savdodagi mijozlari — Yaponiya, Avstraliya, Yangi Zelandiya, Fransiya, Yangi Kaledoniya, Fiji, Niderlandiya. Pul birligi — vatu.

Madaniyati. Vanuatuda «Vanuatu uikli» (ingliz, fransuz va bislama tillarida, 1980-y. dan), «Treyding post» («Savdo pochtasi», ingliz tilida) haftalik gaz. lari chiqadi. 1987-y. dan Paknyus mintaqaviy axborot agentligi mavjud. Vanuatuda «Vanuatu teleradioeshittirish korporatsiyasp» faoliyat koʻrsatadi. Vanuatu radiosi 1966-y. dan (ingliz, fransuz va bislama tillarida) ishlaydi.

Vanuatu maktablarida taʼlim ingliz va fransuz tillarida olib boriladi. Oʻqish bepul. Boshlangich maktabga bolalar 6 yoshdan qabul qilinadi. 6 yoshdan 11 yoshgacha boʻlgan bolalarning 85% ga yaqini davlat boshlangʻich maktablariga boradi. Bu maktablarning soni 270 dan ortiq. Oʻrta maktablarga bolalar 12 yoshdan qabul qilinadi; unda oʻqish muddati 7 y. Oʻrta maktablarda 4269 oʻquvchi oʻqiydi. Davlat maktablaridan tashqari, xususiy va missionerlik maktablari ham bor. Boshlangʻich maktab oʻqituvchilarini ped. kollejlari tayyorlaydi. 1989-y. mayda Port-Vila sh. da Jan.-Tinch okeani untining filiali ochilgan. Port-Vila sh. da shuningdek, Madaniy markaz hamda uning muzeyi va kutubxonasi bor.


Lotin alifbosida maqola: VANUATU haqida to'liq ma'lumot kategoriyasi: V harfi fikringiz bo'lsa izohda qoldiring va do'stlaringiz bilan ulashing biz bundan minatdor bo'lamiz bizni kuzatishni davom eting (u kim, bu nima, qanaqa ?, tushunchasi, degan savolarga javob topishingiz mumkin)



BUYUK BRITANIYA
TOSHKENT
YER
XITOY
ROSSIYA


Добавить комментарий

Категории
Популярные тексты