VOLFRAM

VOLFRAM (Wolframium), W — Mendeleyev davriy sistemasinint VI guruh elementi; tartib soni 74, at. m. 183,85; och kulrang, qiyin suyuqlanuvchi ogʻir metall. Tabiiy Volfram massa soni 180, 182, 183, 184 va 186 boʻlgan beshta barqaror izotop aralashmasidan iborat. 1781-y. da shved kimyogari K. V. Sheyele V. ni tungsten minerali (keyinroq esa sheyelit) dan volfram angidridi WO, sifatida ajratib olgan. 1783-y. da ispan kimyogarlari aka-uka dʻ Elxuyarlar \UO3ni volframit mineralidan va uni uglerod b-n qaytarib, metallning oʻzini olishdi va uni Volfram deb atashdi. Volfram uzok yillar davomida sanoat miqyosida qoʻllanilmay keldi. Tabiatda kam tarqalgan boʻlib, Yer poʻstidagi mikdori ogʻirligi jihatidan 110-4%. Mineral holida asosan volframatlar sifatida uchraydi. Bulardan volframit (Fe, Mn) WO, va sheyelit CaWO4 sanoat ahamiyatiga ega.

Volfram kub shaklida kristallanadi, zichligi 19,3 g/sm3, suyuqlanish t-rasi 3380+10*, qaynash t-rasi 5900°. 400-500° da W havoda sezilarli darajada WO, gacha oksidlanadi, Suv bugʻlari 600° dan yuqorida uni WQj gacha oksidlaydi. Galogenlar, oltingugurt, uglerod, kremniy va bor V. bilan yuqori t-rada (ftor esa kukun holatdagi Volfram bilan xona t-rasida) reaksiyaga kirishadi. Vodorod bilan suyuqlanish t-rasigacha reaksiyaga kirishmaydi; azot b-n 1500° dan yuqorida nitrid hosil qiladi. Oddiy sharoitda Volfram xlorid, sulfat, nitrat va ftorid kislotalar hamda zar suvi taʼsiriga chidamli; 100° da ular b-n bir oz reaksiyaga kirishadi; Ftorid va nitrat kislotalar aralashmasida tez eriydi. Volfram oʻz birikmalarida 2 dan 6 gacha valentli boʻlib, yuqori valentlilari barqaror.

Volfram toʻrtta oksid hosil qiladi: yuqori oksidi — 6-oksid WO3 (volfram angidridi), past oksidi — 4-oksid WO2 va ikki oraliq oksidi — W10O2, bilan W,OM. Volfram angidridi limon rangli kukun boʻlib, ishqor eritmasida eriganda volframatlar hosil qiladi. Suv hamda kislotalarda erimaydigan sariq kukundan iborat volframat kislota — H2WO4188° da suv ajratib, WO3 ga oʻtadi. Volfram xlor bilan xloridlar hamda oksixloridlar hosil qiladi. Bulardan muhimlari WC16 va WO2C12 dir. V oltingugurt bilan ikki sulfid — WS2 va uch sulfid WS, hosil qiladi. Volfram karbidlari — WC va W2C qiyin eruvchi birikmalar boʻlib, 1000—1500° da Volframning uglerod bilan birikishidan hosil boʻladi.

Volframit hamda sheyelit konsentratlari (50—60% WO3) Volfram va uning birikmalari uchun xom ashyo boʻlib xizmat qiladi.

Volfram hoz. zamon texnikasida toza metall hamda qotishmalar sifatida ishlatiladi. Elektr lampalarda, radioelektronika va rentgen texnikasida elektrovakuum asboblari tayyorlash uchun foydalaniladi. Volframning birikmalari texnikaning turli tarmoklarida qoʻllaniladi.

Temirjon Otatsoʻziyev.

---

Lotin alifbosida maqola: VOLFRAM haqida to'liq ma'lumot kategoriyasi: V harfi fikringiz bo'lsa izohda qoldiring va do'stlaringiz bilan ulashing biz bundan minatdor bo'lamiz bizni kuzatishni davom eting (u kim, bu nima, qanaqa ?, tushunchasi, degan savolarga javob topishingiz mumkin)