XATIRCHI TUMANI

XATIRCHI TUMANI — Navoiy viloyatidagi tuman. 1926-y. 29 sent. da tashkil etilgan. 1927—30 y. larda Zarafshon okrugidagi tuman, 1938-y. dan Samarqand viloyati, 1982-y. dan Navoiy viloyati, 1989-y. dan Samarkand viloyati, 1992-y. dan Navoiy viloyati tarkibida. Shim. dan Nurota, jan. sharqdan Samarqand viloyatining Kattaqoʻrgʻon, shim. sharkdan Qoʻshrabot, jan. dan (Zarafshon daryosi orqali) Narpay va Paxtachi tumanlari, gʻarbdan Navoiy viloyatining Navbahor tumani bilan chegaradosh. Mayd. 1,37 ming km2. Aholisi 143,9 ming kishi (2004). Tumanda 1 shahar (Yangirabot), 1 shaharcha (Langar), 8 qishloq fuqarolari yigʻini (Bogʻchakalon, Olchinobod, Oxunboboyev, Oqoltin, Poʻlkan shoir, Xonaqa, Yangiyoʻl, Krracha) bor. Markazi — Yangirabot sh.

Tabiati. Shim. kismi Nurota togʻ tizmasi va togʻ etagi qiya tekisligidan iborat, jan. qismi Okdaryo, Qoradaryo va qisman Zarafshon daryosi vodiylarini oʻz ichiga oladi. Iklimi kontinental, yillik oʻrtacha tra 13,5°. Yanv. ning oʻrtacha trasi —1,7°, eng past tra —33°. Iyulning oʻrtacha trasi 28,7°, eng yuqori tra 44°. Vegetatsiya davri 212 kun. Yillik yogʻin miqsori, shim. togʻlik kismida 300 mm, jan. dagi tekisliqda 200 mm. Suv resurslari Krradaryo, Okdaryo, Zarafshon va bir necha soylardan iborat. Tuproqlari tog etaklari tipik boʻz, och boʻz tuproqlar. Jan. kismida sugʻoriladigan boʻz, allyuvial, oʻtloqi va oʻtloqibotqoq tuproqlar tarqalgan. Togʻ etaklaridagi qiya tekisliklarda chorvachilik va tokchilik rivojlangan. Yovvoyi oʻsimliklardan daryo terrasalari va qayirlarida qamish, roʻvak, bugʻdoyiq, shoʻrajriq, kampirsoch, itgunafsha, suvrang, yulgʻun va b., Nurota togʻlari etaklarida rang, yaltirbosh, chalov, karrak, kiyik oʻti, oq safrak, gulxayri, betaga; bahorda efemerlar oʻsadi. Butalardan doʻlana, pista uchraydi. Yovvoyi hayvonlardan boʻri, tulki, chiyaboʻri, quyon, jayran, togʻ echkisi va toʻqayzorlarda qirgʻovul, loyxoʻrak, oʻrdak, lochin, bulduruq, qirgʻiy, soʻfitoʻrgʻay, chumchuq, chugʻurchiq, zargʻaldoq; sudraluvchilardan gekkonlar, toshbaqa, sariq ilon, kobra, echkemar; kemiruvchilardan jayra, koʻrsichqon, kichik qoʻshoyoq, qumsichqon, tipratikan, kalamush va b. uchraydi. Nurota togʻining yon bagʻrida. Langar koni bor.

Aholisi, asosan, oʻzbeklar (99, 1%), shuningdek, tojik, rus, ukrain, tatar, ozarbayjon, qozoq va b. millat vakillari ham yashaydi. Aholining oʻrtacha zichligi 1 km2 ga 105 kishi. Shahar aholisi 20,2 ming kishi, qishloq aholisi 123,7 ming kishi (2004).

Xoʻjaligi. Tumanda 2,1 ming korxona roʻyxatga olingan (2004). 55 kichik, 32 oʻrta, 109 yirik korxona, mikrofirmalar faoliyat koʻrsatadi. Xatirchi tumanida «LangarUzRos» qoʻshma korxonasi ishlab turibdi (2003). Xatirchi paxta tozalash zavodi, non kti, qurilish tashkilotlari, MTP va b. bor. Qishloq xoʻjaligi, asosan, paxtachilikka ixtisoslashgan. Tumanda 300 ga yaqin dehqon, 907 fermer, 17 shirkat xoʻjaliklari mavjud (2003). Ekin maydonlariga paxta, don, ozuqa, kartoshka, sabzavot va poliz ekinlari ekiladi. Shu jumladan, 12,3 ming ga yerda paxta, 10,3 ming ga yerda gʻalla yetishtiriladi (2004). Bogʻdorchilik (bodom, yongʻoq, anor, oʻrik, anjir va b.), tokchilik rivojlangan. 19,9 ming ga yer oʻrmonzor (2004). Tutzorlar ham bor. Ipakchilik bilan shugʻullaniladi.

Tuman jamoa va shaxsiy xoʻjaliklarida 56,8 mingga yaqin qoramol (shu jumladan, 33,1 mingdan ziyod sigir), 86,7 mingga yaqin qoʻy va echki, 38 mingga yaqin parranda, 853 yilqi boqiladi (2003).

Tumanda 85 umumiy taʼlim maktabi (44 mingga yaqin oʻquvchi), shu jumladan, 1 litsey (245 oʻquvchi), bolalar musiqa va sanʼat maktabi, 4 kasb-hunar kolleji (2000 dan ziyod oʻquvchi), 23 klub muassasasi, 35 kutubxona, muzey, madaniyat va istirohat bogʻi, madaniyat saroyi ishlab turibdi (2004).

Xatirchi tumanida markaziy stadion, bir qancha sport inshootlari, sport maydonlari va sport zallari faoliyat koʻrsatadi.

Markaziy kasalxona, tugʻruqxona, poliklinika, qishloq vrachlik punktlari, dorixonalar va b. tibbiy muassasalarda 244 vrach xizmat qiladi. Oltinsoy sanatoriysi mavjud. Tuman markazi bilan Navoiy sh. oʻrtasida avtobus qatnaydi. «Xatirchi hayoti» tuman gaz. (avvalgi «Yangi Hayot») 1998-y. dan nashr qilinadi (adadi 7300 ga yaqin).

---

Lotin alifbosida maqola: XATIRCHI TUMANI haqida to'liq ma'lumot kategoriyasi: X harfi fikringiz bo'lsa izohda qoldiring va do'stlaringiz bilan ulashing biz bundan minatdor bo'lamiz bizni kuzatishni davom eting (u kim, bu nima, qanaqa ?, tushunchasi, degan savolarga javob topishingiz mumkin)