ESHONTOʻRAYEVA Sora Abdurahmonovna

ESHONTOʻRAYEVA Sora Abdurahmonovna (1911.8.11, Namangan viloyati Beshbuloq qishlogʻi — 1998.8.9, Toshkent) — aktyor, jamoat arbobi. Oʻzbekiston xalq artisti (1937). Moskvadagi oʻzbek drama studiyasini tugatgan (1927). 1927-yildan Hamza nomidagi Oʻzbek davlat akademik drama teatri aktrisasi. 1943—45 va 1953—60 yillarda shu teatr direktori. Ijodining ilk davridanoq barcha janrlarda ish koʻrib, namunali natijalarga erishgan. «Hujum» (V. Yan, Choʻlpon)da Tursunoy, «Ikki boyga bir malay» (K. Goldoni)da Beatriche uning dastlabki rollaridir. 30-y. lardan Eshontoʻrayeva teatrda sahnalashtirilgan deyarli barcha asarlarda yetakchi bosh qahramon rollarini ijro etgan. Aktrisa qahramonlarining hissiyotinigina emas, shu bilan birga uning qatʼiyati, irodasi va eʼtiqodini ham aks ettirishga kirishdi. Onaxon (K. Yashin, «Nomus va muhabbat»), Jamila (Hamza, «Boy ila xizmatchi»), Guloyim (H. Olimjon, «Muqanna»), Guli (I. Sulton, Uygʻun, «Alisher Navoiy»), Hurriyat (Uygʻun, «Hurriyat») va boshqalar shular jumlasidan. Bu obrazlar ijrosida aktrisa hamkasblari bilan birga teatr talqin maktabining yetuk namunalari sanaluvchi spektakllarga munosib timsollar yaratdi. Guli va Jamila obrazlari Eshontoʻrayeva ijodida alohida oʻrin tutadi. Guli Eshontoʻrayeva ijrosida sevgi va sadoqatning tengsiz shaydosi va maʼsum qurboni sifatida idrok etilib, nafis va taʼsirchan tuygʻular bilan taʼriflanadi. Jamila obrazida esa chorasiz ayolning chora izlashi, baxti uchun kurashida oʻlimga tik borishning badiiy taʼrifidagi taʼsir kuchi ajralib turadi. Eshontoʻrayeva ijodi ilk yillaridan boshlab jahon mumtoz dramaturgiyasi namunalarini uzviy sahnalashtirish jarayonida kechdi. Studiyada «Revizor», «Malikai Turandot», «Ikki boyga bir malay», «Qoʻzibuloq qishlogʻi» singari spektakllarda rol oʻynab tajribasi boyigan E. U. Shekspirning «Hamlet» fojiasida uni shuhratga burkagan Ofeliya rolini ijro etdi (1935). Aktrisa yorugʻ dunyoga sigʻmagan muhabbati fojiasini Ofeliyani esdan ogʻish darajasiga olib borgan hissiyotlar silsilasi girdobida oʻta taʼsirchan taʼrifladi. Hasad va igʻvo, ichqoralik Dezdemona («Otello») umrining zavoli boʻlganini aktrisaning nozik raftor, mehr toʻla chehra, baxtiyor koʻz qarashlari va hazin kechinmali sahnalarida ifoda etildi. Ketmaket Gonfilya (U. Shekspir, «Qirol Lir»), Iokasta (Sofokl, «Shoh Edip»), Katerina (A. Ostrovskiy, «Momaqaldiroq»), Lyubov Yarovaya (K. Trenyov, «Lyubov Yarovaya»), Komissar (Vs. Vishnevskiy, «Hayotbaxsh oʻlim»), Gusta Fuchik (G. Tovstonogov, A. Bragin, «Mangu hayot») va boshqalar obrazlari ijod namunasini yanada boyitdi.

Eshontoʻrayeva ijodida onalar obrazi talqiniga oʻtishi muhim ijodiy bosqich boʻlib, «Jazoir — mening vatanim» (M. Dib) spektaklidagi Ayni dastlabki qadam boʻldi. Sedzu (M. Kaoru, «Oʻgʻirlangan umr»), Ona (K. Yashin, «Buxoro»), Ona (V. Delmar, «Gʻariblar») kabi obrazlar turkumi yaratildi. Eshontoʻrayeva qahramonlari xarakterini ijtimoiy va psixologik asoslarini chuqur ochib beradi, ularni ruhiy goʻzallik va optimistik ruh bilan taʼminlaydi. Qahramonlari lirik nafosat va ayni chogʻda qahramonlik fazilatlariga ega. Har tomonlama tahlil va tadqiq etish, samimiylik, kuchli hisʼhayajon Eshontoʻrayeva ijrochiligiga xos belgilardir.

Eshontoʻrayeva kino, telefilm, telespektakllarda ham bir nechta rollar ijro etgan. U Oʻzbekiston teatr jamiyati boshqaruvining raisi (1946—55 va yana 1981—85) va boshqalar nufuzli jamoat tashkilotlarida ishlagan. Davlat mukofoti (1949, 1967, 1977), Hamza nomidagi Oʻzbekiston Davlat mukofoti (1967) laureati. «Soglom avlod uchun» (1993), vafotidan soʻng «Buyuk xizmatlari uchun» (2004) ordenlari bilan mukofotlangan.

Ad.: Uvarov G., Sara Ishanturayeva, M., 1951,Avdeyeva L., Sara Ishanturayeva, T., 1960; Mahmudova S. Bir yurakning yuz jasorati, T, 1983.

Toshpoʻlat Tursunov.

---

Lotin alifbosida maqola: ESHONTOʻRAYEVA Sora Abdurahmonovna haqida to'liq ma'lumot kategoriyasi: E harfi fikringiz bo'lsa izohda qoldiring va do'stlaringiz bilan ulashing biz bundan minatdor bo'lamiz bizni kuzatishni davom eting (u kim, bu nima, qanaqa ?, tushunchasi, degan savolarga javob topishingiz mumkin)