ВЕГЕТАЦИЯ ДАВРИ

ВЕГЕТАЦИЯ ДАВРИ — 1) метеорологик шароитларга кўра йилнинг ўсимлик ўсиши ва ривожланиши мумкин бўлган даври. Вегетация даврида ўсимлик органик моддалар ҳосил қилади, уруғ, дон, туганаклар, мевалар ва б. хўжалик аҳамиятига молик маҳсулотлар шаклланади ва етилади. Мўътадил иқлимли минтақаларда Вегетация даври баҳордаги охирги қорасовуқ бошлаб кузда тушадиган биринчи қорасовуқ ўртасидаги вақтга тўғри келади. Тропик ва субтропик иқлим минтақаларида эса бу давр йилнинг деярли ҳамма фаслини ўз ичига олади;

2) қ. х. экинларининг тўлиқ ривожланиш цикли учун, яъни ўсимлик уруғининг униб чиқишидан бошлаб ҳосил йиғилгунгача бўлган зарурий давр (биол. да бир ва икки йиллик ўсимликларда уруғнинг унишидан ўсимлик умрининг тугашигача ёки кўп йиллик ўсимликларда эрта баҳорда уйғонишдан қишда «уйқу»га киришгача бўлган давр). Совуққа чидамлилиги турлича бўлган ўсимликларда Вегетация даври бир жойнинг ўзида ҳар хил: иссиқсевар ўсимликларда қисқа, совуққа чидамли ўсимликларда узун бўлиши мумкин. Вегетация даври кетма-кет ўтувчи бир қатор фазаларга бўлинади: ғўзада — шоналаш, гуллаш, кўсак тугиш ва очилиш; ғалла ўсимликларида — тупланиш, бошоқ тортиш, гуллаш, сут (мум) пишиш ва тўлиқ пишиш фазалари. Ҳар бир экин тури ва нави Вегетация даврининг узун-қисқалиги, айрим ривожланиш фазаларининг муддатига боғлиқ. Вегетация даври ривожланиш даври давомида ўсимликнинг олган умумий иссиқлик миқдори билан белгиланади. Ўсимликларда Вегетация даврининг узун-қисқалигини ҳисобга олиб, совуқ эрта тушадиган шимолий р-нларда эртапишар навлар, совуқ кеч тушадиган жан. р-нларда кечпишар навлар экилади. Вегетация даври ташқи шароитга ва навнинг ирсий хусусиятларига ҳам боғлиқ. Бир шароитда эртапишар деб ҳисобланган нав иккинчи бир шароитда кечпишар бўлиши мумкин. Mac, суғориладиган деҳқончилик шароитларида ғўзанинг Вегетация даври баҳорда, ҳаво т-расининг ўсимлик ривожланиши учун қулай доимий биологик минимум даражадан (10°) барқарор кўтарилишидан то кузги, ўсимлик баргларини нобуд қиладиган қорасовуқ тушгунга қадар ўтадиган вақтга тўғри келади. Ҳар йили пахтанинг пишиб етилиши 4000—4900° фаол т-ра йиғиндиси б-н ифодаланган термик ресурслар эвазига амалга ошади. Вегетация даври даги ўртача ойлик т-ра баҳор ва кузда 15° дан, ёзда эса 30° дан юқори бўлиши лозим. Ҳар қандай экиннинг муайян ривожланиш фазаси ўтиши учун маълум миқдорда самарали т-ра йиғиндиси талаб этилади, шунга кўра турли ғўза навлари учун Вегетация даври ҳам ҳар хил; ғўзанинг эртапишар навлари учун Вегетация даври 90—100 кун, кечпишар навларида 140 кун ва ундан ҳам кўпроқ (чигит униб чиққандан бошлаб то дастлабки кўсаклари етилгунга қадар бўлган давр). Ўзбекистонда иқлим, тупроқ шароитлари ва навларига кўра экинларнинг Вегетация даври кунлари (сутка ҳисобида) ўртача қуйидагича: арпа 60—110, кузги буғдой 240 — 300, сули 100—120, маккажўхори 80 — 90 дан 130 гача, қовун 60—80 дан 110—125 гача, ер ёнғоқ 120—160, кунжут 90—120.

Ренат Назаров.

---

Кирилл алифбосида мақола: ВЕГЕТАЦИЯ ДАВРИ ҳақида тўлиқ маълумот категорияси: В ҳарфи фикрингиз бўлса изоҳда қолдиринг ва дўстларингиз билан улашинг биз бундан минатдор бўламиз бизни кузатишни давом этинг (у ким, бу нима, қанақа ?, тушунчаси деган саволарга жавоб топишингиз мумкин)