Eshonto‘rayeva Sora

Sora Eshonto‘rayeva 1911 yil Namangan viloyatining Yangiqo‘rg‘on tumanidagi Beshbuloq qishlog‘ida tug‘ilgan. Millati o‘zbek.

Yoshligining erta pallalarida, otasining vafotidan so‘ng onasi Sorani boshqa ikki farzandi kabi tarbiyalanish uchun boshqa oilaga topshiradi. 11 yoshidan Toshkentdagi Zebuniso nomidagi qizlar maktab-internatida tarbiyalanadi, havaskor to‘garaklarda ishtirok etadi, so‘nga, namunaviy o‘lka dramatik trupalarining ommaviy spektakl sahnalarida ishtirok etadi.

1927 yil Moskvadagi O‘zbek ma’naviyat uyi (keyinroq I.V. Stalin nomidagi O‘zbek ma’naviyat uyi) qoshidagi O‘zbek davlat dramatik studiyasini tamomlaydi, R. Simonov, L. Sverdlin, I. Tolchanovlar sinfida tahsil olgan. Mazkur studiya bitiruvchilari Hamza nomidagi O‘zbek drama teatri asosini tashkil etishdi.

1927 yildan Markaziy davlat namunaviy o‘zbek trupasi aktrisasi (1929 yildan Hamza nomidagi o‘zbek davlat drama teatri, 2001 yildan O‘zbek milliy akademik drama teatri) (Samarqand, 1931 yildan Toshkentda). 1943—1946 va 1953—1960 yillar teatr direktori.

Aktrisa ijodiga iliqlik va hayotiy haqqoniylik xos, u qahramon timsolini chuqur va dramatik tarzda ochib berishga intilgan.

Kinoda suratga tushgan.

1946—1955 va 1981—1985 yillar — O‘zbekistondagi teatral jamiyat boshqarmasi raisi.

1942 yildan (Bolsheviklarning) Butunjahon Kommunistik partiyasi a’zosi. O‘zbek SSR Kommunistik partiya Markaziy qo‘mitasi a’zosi bo‘lgan. Sovet Ittifoqining Kommunistik partiyasi XIX chaqiruvi deligati. SSSR Oliy Kengashi 2 - 4 chaqiruvilar deputati (1946—1958). O‘zbek SSR Oliy Kengashi deputati (1939 yildan). Tinchlik himoyasi sovet qo‘mitasi a’zosi. Respublika tinchlik jamg‘armasi boshqaruvi raisi bo‘lgan. SSSR Vazirlar Kengashi huzuridagi Fan va san’at sohasida Lenin mukofoti qo‘mitasining a’zosi.

1998 yilning 8 sentabr kuni (boshqa manbalarga ko‘ra 7 sentabr) vafot etgan. Toshkentdagi Chig‘atoy qabristoniga dafn etilgan.

Oilasi

Turmush o‘rtog‘i - Abror Hidoyatov (1900 - 1958), teatr aktyori, SSSR xalq artisti (1945)

O‘g‘li - Gogа Hidoyatov (1930 yil tug‘ilgan), tarixshunos, professor, tarix fanlari doktori, O‘zbekiston Respublikasida xizmat ko‘rsatgan fan arbobi.

O‘g‘li - Timur (1932 yil tug‘ilgan).

Batafsil tarjimai xoli

1939 yilning 15 sentabr kuni Katta Farg‘ona kanalining tantanavor ochilishi bo‘lib o‘tdi, bu tarixga abadiy mehnat va fidokorlik, o‘zbek xalqining vatanparvarligi, erkka bo‘lgan muhabbat, burchga sadoqat ramzi sifatida kiradi. Bu buyuk ommaviy jasorat bo‘ldi.

Kanalning ochilish kuni butun xalq bayramiga aylandi. Kanal tubidan suv ketishiga qadar tantanali namoyishlar bo‘lib o‘tdi. Oldinda butun respublikaga ma’lum, afsonaviy artist uchta ayol borardi - Tamara xonim, Mukarrama Turg‘unboyeva va Sora Eshonto‘rayeva, ularning bari Farg‘ona vodiysida tug‘ilgan edi. Ularning ketidan O‘zbekiston Kommunistik partiyasi Markaziy Qo’mitasining birinchi kotibi - Usmon Yusupov, xalq deputatlari kengashining raisi Abdujabbor Abduraxmonov hamda O‘zbekiston SSR Oliy Kengashi Rayosatining raisi Yo‘ldosh Ohunboboyevlar borardi. Kanal yo‘li bo‘ylab karnaylar o‘rnatilib, ular orqali musiqa jaranglardi, qo‘shiqchilar, shoirlar, yozuvchilar, bastakorlar ishtirok etishardi. Hamid Olimjonning hayajonli ovozi yig‘imsirab she’rlar o‘qirdi.

Bu esda qolarli kun edi. Kanalning ikki qirg‘og‘i bo‘ylab ushbu chinakam butun xalq bayramini qutlab, xaloyiq odam turardi. Yarim kechgacha davom etgan bayramda artistlar chiqishlar qilar, do‘mbiralar, karnay-surnaylar ovozi jarangladi. Respublikaning barcha rahbariyati bu kun shu yerda edi. Ular xalq bilan birga edi.

Sara Eshonto‘rayeva o‘sha kuni 27 yoshni qarshi oldi, ammo u butun respublikaga mashhur edi. U O‘zbekiston xalq artisti, respublika Oliy Kengashi deputati bo‘lib, o‘zbek sahnasi javohiri hisoblanardi, Hamza nomidagi O‘zbek akademik teatrining yetakchi aktrisasi bo‘lgan.

Lekin uning hayoti og‘ir boshlangan. U 1912 yil Namangan viloyatining kichkinagina Beshbuloq qishlog‘ida tug‘ilgan. Otasi yoshligida vafot etadi va oilasida yashash uchun hech narsasi qolmay, onasi o‘zining uch nafar farzandini boshqa oilaga tarbiyalanish uchun topshiradi. Onasi kambag‘al farzandsiz cho‘pon eshigi tagiga tashlab ketganda, Sora bor-yo‘g‘i uch oylik edi. Ular uchun farzand Xudoning marhamati bo‘lib, unga Sora deb ism qo‘yishadi. Ularning hech narsasi yo‘q edi. O‘gay otasi qo‘ylar boqar edi, ammo ota-onasi unga asosiy narsani - mehrni berishdi. Bu kambag‘al insonlarga Sora bir umr minnatdor bo‘lib o‘tadi. Kambag‘al insonlar muhabbati boqiy va samimiy bo‘ladi. Soraning yoshligi og‘ir, kambag‘al va haqoratnomus o‘tgan. Bir kuni boy Soraga hayitda qizining eski ko‘ylagini sovg‘a qiladi. Bu Sora kiygan birinchi haqiqiy ko‘ylak edi. Onasi ko‘ylakni yuvib, bo‘yiga mostlab, to‘g‘irlab beradi va ertasiga Sora ko‘ylakni kiyib, endi boyning bollari u bilan barcha singari o‘ynashadi degan umidda, yugurib ko‘chaga chiqadi. Ammo bolalar shu zahotiyoq kulishadi, ular shoyi va bahmal kiygan bir vaqtda, Sora rangi o‘chgan, eski ko‘ylakda edi. Bu bolalarning qalbi nozik bo‘lishi haqidagi birinchi adolatsiz dars edi. Yo‘q, bolalar qo‘yboqarning bolasini, ustiga-ustak yetimni qabul qilishmadi. Sora uyiga yugurib kirib, onasining quchog‘iga otildi va o‘kirib yig‘lab yubordi. Onasi qo‘ldan kelgancha tinchlantirib, qo‘y qizim, yig‘lama, Xudo mehribon va adolatli, sening hayotingda ham qachondir bayram bo‘ladi. Xudo seni yolg‘izlaytmaydi, derdi.

Oktabr inqilobi Sora hayotini tubdan o‘zgartirib yuboradi. Boylar qo‘lida ishlagan otasi qochib, bor boyligidan, chorva va yerlaridan ayriladi. Farg‘ona vodiysiga ocharchilik davri keladi. Barcha shaharga intiladi. Soraning oilasi ham Toshkentga ketishga qaror qiladi. O‘zining xotiralarida (xali nashr etilmagan) Sora Eshonto‘rayeva mol-mulklarini ota-onasi osonlik bilan olib o‘tishganligi haqida yozadi. Otasi buyrani, yostiqni, ikkita adyolni, onasi esa kichik qozon, idish-tovoqlarni ko‘tarib boradi, olti yashar Soraning qo‘liga qumg‘on va temir choynakni berib qo‘yishadi. Ikki kundan so‘ng ular Toshkentga yetib kelishadi. Ular yangi shahardagi hozirgi Pedagogika institutiga yaqin joydagi Kasyanovsk tor ko‘chasida mahalliy ishchi xonadonidan xona olib, o‘sha yerga o‘rnashishadi. Tuman Toshkent-Orenburg temir yo‘lining rus ishchilari bilan band edi. Yon-atrofdagilarning bari rus tilida so‘zlashar, avvaliga, Sora yaqin qo‘shnilari bilan til topishishi qiyin bo‘lgan. Ular tug‘ilgan kunlarga, archa bayramlarga chaqirishar, sovg‘alar hadya etishar edi. U yangi dunyoga yaqinlashgisi keldi. Ularning avvalroq eshitilmagan Jenya, Valya, Nina, Masha va boshqa ismlarini o‘rgana boshladi. Umrining oxirigacha Sora ular bilan do‘stona munosabatda bo‘ladi va ko‘p tarafdan ularga yordam beradi. Ehtimol, Sora til o‘rganishga alohida qobiliyatli bo‘lgan, zotan, u tez orada rus tilini erkin egallagan. Otasi va onasi umrining oxirigacha rus tilini o‘rgana olishmagan va Sora ular bilan qo‘shnilari o‘rtasida tarjimon bo‘lgan.

Hayot o‘zgarib borardi. Toshkentda bolalar uylari ochilib, yetim bolalarni ovqatlantirishar, kiyintirishar, o‘qitib, tarbiya berishardi va hatto, kasbga ham o‘rgatishardi. Bu yerda yangi O‘zbekiston avlodi tug‘ila boshladi. Hamma ota-onalar o‘z farzandlarini bolalar uyiga berishga intilardi, bolalarga ota uyidan ko‘ra bolalar uyi ko‘proq yoqardi. Tarbiyachilarning katta qismi Qozondan chaqirtirilgan tatar ma’rifatparvarlari bo‘lishgan. 1922 yil Sora Zebiniso nomidagi 2-sonli qizlar maktab-internatiga qabul qilinadi. Bu yerda dramto‘garak tashkil etilib, uni taniqli shoir, jadidchi Abdurauf Fitrat boshqargan. Tarbiyalanuvchilar uchun maxsus “Yetim” nomli sahna asarini yozib, unda umrbod jonsiz ona tomonidan qo‘riqlanuvchi yetimlikning achchiq hissasini ochib berishga harakat qilgan. Sahna asaridagi roliga ko‘ra, yetim-qiz har kuni onasining qabriga kelib, undan adolatsizliklardan himoya qilishini so‘raydi. Bir nechta tarbiyalanuvchi uni ijro etib ko‘rishdi, ammo ularning ijrosidan Fitrat qoniqmaydi. Fitrat Soraning ijrosiga e’tibor qaratadi. Natija yozuvchini hayratda qoldiradi. Sora unda butun umri yetimlikda o‘tgan — o‘zini ijro etadi. Internatning badiiy rahbari Ali Ardobus bilan birga ular Sorani aktrisa bo‘lishi kerakligiga qaror qilishadi.

Bu vaqtlar yozuvchi Cho‘lpon yangi iqtidor sohiblarini Moskvadagi teatr studiyasiga jo‘natish uchun axtarmoqda edi. A. Fitrat studiyasiga Sorani qo‘shishni taklif qiladi. 1925 yil Sora Moskvaga ketadi va Kichik Bron ko‘chasidagi Ryabushinskiy saroyida joylashgan O‘zbek ma’naviyat uyi qoshidagi teatr studiyasiga birlashadi. Studiyaga kelganidan bir yildan so‘ng u pianinoda yaxshi chalishni boshlaydi, Stanislavskiy drama maktabining barsa nozik jihatlarini tushunib oladi. Studiya boshqaruvchisi Cho‘lpon unga katta hurmat bilan qaraydi. U Soraga to‘g‘ri o‘zbek tilini o‘rgatadi. Cho‘lponning xotini rus ayoli bo‘lib, unga rus tilini o‘rgatadi. U Soraga I.S.Turgenevning “Dvoryan uyasi” kitobini sovg‘a qilib, uni Sora chin dildan o‘qib chiqadi. Sora S. Yeseninning she’rlarini katta qiziqish bilan o‘qiydi. U Soraning sevimli shoiriga aylanadi.

Moskva studiyasining bitirishi bilan, o‘zbek dramatik teatrining birinchi qaldirg‘ochlari O‘zbekistonga qaytishni boshlaydi va u vaqtlar taniqli rejissyor Mannon Uyg‘ur tomonidan boshqarilgan Karl Marks nomidagi teatr bazasidagi Markaziy o‘zbek dramatik truppasi artistlari bo‘lib yetishadi. 1928 yil truppa Hamza nomidagi o‘zbek dramatik teatriga o‘zgartirildi va Samarqanddan respublikaning poytaxti bo‘lmish Toshkentga ko‘chiriladi. Shu vaqtdan e’tiboran, Sora Eshonto‘rayevning nafaqat ishda, balki hayotida ham aql bovar qilmas ko‘tarilishlari boshlanadi. 1929 yil u teatrdagi bo‘lajak buyuk sherigi Abror Hidoyatovga turmushga chiqadi. 1930 yil ular o‘g‘il farzandlik bo‘lib, unga Goga deb ism qo‘yishadi. Bu teatrning birinchi farzandi bo‘lib, unga jamoaviy ism qo‘yilgan. Bola tug‘ilishidan sal oldinroq, Sora Faykoning “Portfel ko‘targan odam” sahna asarida o‘n besh yasharli yigitcha rolini ijro etib, uning ismi Goga bo‘ladi.

Majlisda butun jamoa bir ovozdan Sora va Abrorlarning o‘g‘liga Goga deb ism qo‘yishga qaror qiladi. Teatr diretkori Yoqub Aliyev majlisda: “Birinchimiz kelajakdagi barcha muvaffaqiyatlaringizning hamrohi bo‘lsin”, deydi.

Shuhrat Soraning butun ijodiga hamroh bo‘ldi. 1935 yil teatrda Shekspirning “Gamlet, bolalar shahzodasi” sahna asari qo‘yildi. Bu Abror Hidoyatov va Sora Eshonto‘rayeva juftligining yulduzli cho‘qqisi edi. Tarjimani Cho‘lpon o‘girgan.

1937 yil respublika Oliy Kengashi saylovlari bo‘lib o‘tadi. Ona qishlog‘i Beshbuloq deputatlik uchun uning nomzodini ilgari suradi. Sora bolalikdagi tengdoshlari, do‘stlari Usmon Mamashayev, Isoq Dadabayevlar bilan ko‘rishadi, ular kolxoz raisi kabi mansablarni egallashgan edi, ular bilan yoshlikdagi sevimli joylarini aylanib chiqishadi. 1937 yilning dekabrida u O‘zbek SSR Oliy kengashi depupatligiga saylanadi. Bu yangi hayot bo‘sag‘asi edi. Umuman olganda, 1937 yil uning hayotida o‘zgacha bo‘lgan. 1937 yilning iyunida Moskvada o‘zbek san’ati va adabiyoti o‘n kunligi tashkil etildi. U katta muvaffaqiyat bilan o‘tib, teatrga akademik unvoni berilgan va Lenin ordeni bilan taqdirlangan. Sora Qizil Mehnat Nishoni ordeni bilan taqdirlanadi. Unga O‘zSSR Xalq artisti unvoni beriladi.

Ammo bu yilning eng ahamiyatli hodisasi Stalin bilan uchrashuvi bo‘ldi. O‘zbek san’ati va adabiyoti o‘n kunligi yakunlanishi bilan, hukumat Moskvadagi Katta Kreml zalida qabul uyushtiradi. Sora Stalindan besh metr narida o‘tiradi, ularning o‘rtasida K.Voroshilov, SSSR xalq mudofaasi va SSSR Oliy Kengashi Rayosati raisi M.Kalininlar o‘tirishgan. Taniqli qozoq olimi, filologiya fanlari doktori, filologiyaning taniqli tadqiqotchisi, o‘zbek xalqining buyuk do‘sti V.A. Isengaliyeva bo‘lib o‘tganlar haqida 2012 yil Olma-otada chop etilgan o‘zining “O‘zbekiston faxri” kitobida yozadi: “Rasmiy tadbirdan so‘ng so‘z Soraga berildi. U samimiy va sidqidildan Sovet hukumatiga Osiyo respublikalarida fan va madaniyat rivoji uchun minnatdorchilik bildirdi. Nutq toza rus tilida bayon qilindi va butun zal larzaga keldi. Stalin o‘z o‘rnidan turib, ikki qadah shampan vinosini oldi-da va uni valsga taklif etdi. Baxtdan Soraning boshi aylanardi, u raqsga yaxshi tushdi. Stalin unga nimalardir derdi, ammo u tushunmay, faqat alohila so‘zlarni arang eshitardi: yaxshi gapirdingiz, to‘g‘ri gapirdingiz, shunday odamlar bilan kommunizmni quramiz” (V.T.Isengaliyeva “O‘zbeksiton faxri” Olma-ota, 2012 y.bet 16)

Oradan bir necha yil o‘tgach, u oilasiga Stalin o‘rta bo‘yli, malla sochli, yuzida chechakdan qolgan chandiq izlari bor, chap qo‘li kam harakatli bo‘lgani haqida so‘zlab beradi. U a’lo darada raqsga tushgan va rus tilini qayerdan o‘rganganim, qayerdan raqsga tushishni bilishimni betinim so‘rardi. Yaxshi gapirdingiz, to‘g‘ri gapirdingiz, barakalla! Bu uning hayotidagi hal qiluvchi o‘zgarish bo‘ldi.

O‘zini ijtimoiy va siyosiy faoliyatga bag‘ishlagan kishi o‘ziga xos axloqiy xususiyatlarga ega bo‘lishi kerak. Axir, bu ish uchun haq to‘lanmagan. Sora o‘ziga xos fe’l-atfori bilan ajralib turardi, jamoat, xalq oldidagi ulkan mas’uliyat. U ijtimoiy-siyosiy faoliyatga ulkan kuch-g‘ayrat bilan kirishgan, u tinim bilmagan, tabiat uni g‘ayritabiiy mehnatkashlik bilan siylagan. 1943 yil u Hamza nomidagi teatr direktori etib tayinlanadi. Bu juda mas’uliyatli lavozim edi.

Sora, deyarli yigirma yil teatr direktorligi lavozimida ishlab, ma’muriyat lavozimi bilan ijodini uyg‘unlashtiradi. Uning jamoadagi nufuzi ortadi va bu vaqt ichida hech qanday e’tibor bo‘lmaydi. U teatr jamoasini Toshkent teatr instituti bitiruvchilar bilan yangilaydi. Elliginchi yillar teatrga Yayra Abdullayeva, Rihsi Ibrohimova, Erkli Malikbayeva, Iroda Aliyeva, Yoqub Ahmedov, Turg‘un Azizovlar kiradi. Yosh aktyorlar tez orada, jamoaning yetakchi a’zolariga aylanadi. Teatr direktori teatrda barcha yo‘nalish innovatsion san’atga qaratilgan yuqori ijodiy kayfiyat yarata olgan. Sora yangi badiiy rahbar Aleksandr Ginbuzni topadi va yosh iqtidor egalarini olg‘a surish, xizmat ko‘rsatgan artistlarning yangi qirralarini namoyon etishga qaratilgan repertuar ham yangilanadi. Soraning quvonchini chegarasi yo‘q edi. Uning yoshi bor-yo‘g‘i 43 da edi. Teatr respublikadagi iqtidorli aktyorlar o‘chog‘iga aylangan edi.

Soraning shijoatini jamoatchilik ham, respublika rahbarlari ham yuqori baholashardi. 1949 yil O‘zbek teatr jamiyati yaratildi, Sora birinchi raisi etib saylanadi va kichik chekinish bilan 35 yil davomida ushbu lavozimni egallaydi. Ushbu tashkilot tufayli O‘zbekiston teatrining umumijodiy darajasi ko‘tariladi. U madaniyat vazirligining badiiy kengashi a’zosiga aylanib, respublikada teatr san’ati rivojlanida faol ta’sir ko‘rsatadi. U teatr san’atida shubhasiz obro‘ga ega edi, uning so‘zi xulosalarda hal qiluvchi kuchga ega edi. 30 yil ichida u birorta ham majlisni qo‘yib yubormagan.

U Sovet tinchlik qo‘mitasi a’zosi va O‘zbekiston tinchlik jamg‘armasi raisi etib saylanadi, 1947 yil Stalin mukofoti, keyinroq, Lenin mukofoti qo‘mitasi a’zoligiga tasdiqlanadi. 1946 yil SSSR Oliy Kengashi ikkinchi chaqiriq deputati etib saylanadi. 3-5 chaqiriqlarda qayta saylanadi. So‘ngra, yana O‘zSSR Oliy kengashi deputati etib saylanadi. 1956 yil SSSR delegatsiyasi parlamenti tarkibida Hindistonga tashrif buyuradi. Hindistonning atoqli arboblari bilan uchrashuv uning qalbida o‘chmas iz qoldirdi. O‘zining chiqishlarida u zavq ila J. Neru, Indira Gandi, Krishna Menonlar haqida gapirgan. U ko‘plab mamlakatlarda bo‘lgan, xususan, Eron, Xitoy, Hindiston, Avstriya, Angliya va boshqalar. U ko‘plab xorijiy birodarlar orttirgan va ular bilan doimiy yozishmalar olib borgan va albatta, alohida e’tiborga loyiq do‘sti Kenterberiysk cherko‘vidan Xyulett Djonson bo‘lib, uni “Otello” spektaklida ko‘rgan va “My Desdemone” (Mening Dezdemonam) deb chaqirgan.

U sahnasiz hayotini tasavvur qila olmasdi. 100 dan ortiq rollar ijro etgan va ularning bari spektakllarda bosh rol bo‘lgan. Oilaviy hayot chinakam ayollik baxtining ko‘rsatgichi edi. Ishdagi  hech qanday muvaffaqiyat, hech qanday hayotiy yutuqlar ayolning onalik va uydagi bekalik baxtini bosa olmaydi. Bularsiz barcha bema’nodir. Soraning turmash o‘rtog‘i buyuk Abror Hidoyatov uning doimiy sherigi bo‘lgan. Ular Goga (1930 y.) va Timur (1932 y.) ismli ikki nafar o‘g‘il farzand ko‘rishdi va ularni juda yaxshi ko‘rishardi.

U shohmotni juda yaxshi o’ynagan va Gogani ham o‘rgatgan. Goga sport ustasi nomzodi sharafiga ega bo‘lgan. Timurga esa rasm chizishi uchun molbert harid qiladi. Deyarli, har kuni kitoblar olib keladi va bolalarning nutqini va eshitish qobiliyatini rivojlantirish uchun og‘zaki jamoaviy kitobxonliklar o‘tkazadi. Goga tarixshunos bo‘lib yetishdi, u Moskva universitetini bitirgan va 39 yoshida doktorlik dissertatsiyasini yoqladi, 40 yoshida esa professor bo‘ldi. Timur atoqli me’mor bo‘ldi, u ham fan doktori va professor darajasiga erishdi. U o‘z farzandlariga shunday tarbiya berdi. Yetimlik taqdiriga dosh berib voyaga yetgan Sora buyuk ona bo‘ldi. Ular onalarini jonidan ortiq ko‘rardilar.

Umrining oxirigacha Soraning ijodi so‘nmadi. Ammo vaqt bo‘ysunmaydi. 1941 yil “Otello” spektaklining tantanali namoyishi bo‘lib o‘tdi, Sora yana bir qator rollar ijro etib, uning yangi ijod qirralarini ochib berardi. Bular: Uyg‘un va I.Sultonovlarning sahna asaridagi Guli va Chingiz Aytmatovning “Ona yer”idagi To‘lg‘anoy, Sofoklning “Shoh Edip”idagi Yokasta, amerikalik yozuvchi Stounning “Buyog‘i jimlik” sahna asaridagi Jeyn.

Bularning bari turli davr va xalqlarga oil rollar edi, ammo Sora umuminsoniy qadriyatlarni topa olgan va har bir roli san’at shoh supadagi yangi qadam bo‘ldi. U boshqa aktrisalar orasida qalb kengligi va soddaligi bilan ajraldi. Undan o‘ziga xos joziba, iliqlik va samimiylik tarovat sochar edi. Uni butun respublika tanir va hurmat qilar edi, u chinakam xalq qizi edi. Uning na sahnada, na hayotda raqibi bo‘lmagan. U davr qizi edi va o‘z ishiga, ona Vataniga sodiq holda, hayotdan 1998 yil ko‘z yumdi.

Mustaqil O‘zbekiston hukumati uning ijodini, respublikaga va xalqiga sadoqatini yuqori baholar edi. 1993 yil u “Sog‘lom avlod uchun”, 2004 yil o‘limidan so‘ng “Buyuk xizmatlari uchun” oliy mukofotlar bilan taqdirlangan. U O‘zbekistonning yangi hayot, yangi jamiyat qurilishida faol ishtirok etishni istagan. U 1998 yilning 9 sentabr kuni umrining 86 yilida hayotgan ko‘z yumgan, tinch va osoyishta jon bergan.

Mukofot va unvonlari

• O‘zbek SSR Xalq artisti (1937)
• SSSR Xalq artisti (1951)
• Ikkinchi darajali Stalin mukofoti (1949) — Uyg’un va I.A. Sultonovlarning “Alisher Navoiy” spektaklidagi Guli roli uchun
• SSSR Davlat mukofoti (1977) — K. Yashenning “Inqilob tongi” spektaklidagi roli uchun
• Hamza nomidagi O‘zbek SSR davlat mukofoti (1967)
• U. Shekspir nomidagi mukofot
• Ikkita Lenin ordeni
• Oktabr inqilobi ordeni (1991)
• Qizil Mehnat Nishoni ordeni
• 3 ta orden
• “Sog’lom avlod uchun” ordeni, (1993)
• “Buyuk xizmatlari uchun” ordeni (2004 - o‘limidan so‘ng)
• “Ikkinchi jahon urushidagi ezgu xizmatlari uchun 1941—1945 yillar” medali
• “Ulug‘ Vatan urushining o‘ttiz yillik g‘alabasi 1941—1945 yillar” medali
• “Ulug‘ Vatan urushiga qirq yil 1941—1945 yillar” medali

Teatrdagi rollari

• 1927 — “Malikai Turandot” K. Gotstsi — Adelma
• 1927 — “Ikki mulozim xizmatkori” K. Goldoni — Beatriche
• 1928 — “Xudjum” V.G. Yan va Cho‘lpon — Tursunoy
• 1929 — “Ikki kommunist” K. Yashen — Dilbar[2]
• 1929 — “Portfel ko‘targan odam” A.M. Fayko — Goga
• 1931, 1944 — “Qo‘y chashmasi” L. de Vegi — Laurensiya
• 1931 — “Yondiramiz” K. Yashen — O‘lmas
• 1935 — “Gamlet” U. Shekspir — Ofeliya
• 1936 — “Nomus va muhabbat” K. Yashen — Onaxon
• 1937 — “Lyubov Yarovaya” K. Trenyov — Lyubov Yarovaya
• 1938 — “Jala” A.N. Ostrovskiy — Katerina
• 1939 — “Boy va xizmatkor” Hamza — Jamila
• 1941 — “Otello” U. Shekspir — Dezdemona
• 1942 — “Istilochilarga o‘lim” K. Yashen — Oksana
• 1945 — “Alisher Navoiy” Uyg‘un va I.A. Sultonov — Guli
• 1947 — “Dengizdagilar uchun” B. Lavrenyova — Shabunina
• 1947 — “Ruscha savol” K. Simonova — Djessi
• 1950 — “Elchixona oynalaridan” aka-uka Turlar — Yeva Grant
• 1952 — “Boqiy yo‘l bo‘ylab” V. Bragin va G. Tovstonogovlarning Yu. Fuchika “Bo‘yindagi hurjun” kitobi asosi — Gusta Fuchikova
• 1953 — “Turkiya haqida hikoya” N. Hikmat — kommunist Xatche
• 1957 — “Aljir, vatanim mening!” M. Dibning romani asosida — Ayni
• 1958 — “Hurriyat” Uyg‘un — Hurriyat
• 1961 — “Salom, yulduz” (“Faust va o‘lim”) A.S. Levada — Irina
• 1963 — “Optimistik fojia” V.V. Vishnevskiy — Qo‘mondon
• 1965 — “Ayol hayoti” M. Kaoru — Sedzu
• 1966 — “Qirol Lir” U. Shekspir — Gonerilya
• Sepsiz“ A.N. Ostrovskiy — Larisa
• “Shoh Edip” Sofokl — Iokasta
• “Inqilob tongi” K. Yashen — Ona
• “Tosh mehmon” A.S. Pushkin — Dona Anna
• “Muqanna” H. Olimjon — Guloyim
• “Notanish” V. Delmar — ona

Kinodagi rollari

• 1953 — Boy va xizmatchi — Jamila
• 1954 — Opa-singiz Rahmonovlar — Munis
• 1966 — Sayot qo‘ng‘irog‘i — Holida ona

---

Lotin alifbosida maqola: Eshonto‘rayeva Sora haqida to'liq ma'lumot kategoriyasi: Ensiklopediya fikringiz bo'lsa izohda qoldiring va do'stlaringiz bilan ulashing biz bundan minatdor bo'lamiz bizni kuzatishni davom eting (u kim, bu nima, qanaqa ?, tushunchasi, degan savolarga javob topishingiz mumkin)