Тошмуҳаммедов Тўйчи Ҳофиз

Тўйчи Ҳофиз Тошмуҳамедов (1868 – 1943) машҳур ўзбек қўшиқчиси, ҳофиз, халқ мусиқаси ва мақом билимдони, Фарғона ва Тошкент ижро санъати намоёндаси. ЎзССР Меҳнат қаҳрамони (1927). ЎзССР халқ қўшиқчиси (1927).

Мулла Тўйчи 1868 йил Тошкентда косиб-тўқувчи оиласида туғилган. Болалигидан Тўйчи отасига устахонада ёрдам берган, унинг вафотидан сўнг мадрасада мардикорлик қилган, сўнгра маҳаллада ошпазлик қилган. Ўрта мактабни тамомлаган (1878 – 84).

Нарзихан ҳофиз, Мадумар ҳофиз ва Абдуқаҳҳор ҳофизларни ўз устози деб билган. Кейинчалик маҳоратли ижрода улардан ҳам ўзиб кетган.

Тез орада, Мулла Тўйчи Ўзбекистоннинг севимли хонандаларидан бирига айланиб, халқда Тўйчи ҳофиз номи билан машҳур бўлади. 1905 йил Москвадан келган мутахассислар Мулла Тўйчи Тошмуҳаммад ижросида 20 дан зиёд халқ мусиқа ижросини ёзиб олишади, улар орасида: “Илғор” (икки қисми), “Янги курт”, “Аужи курт”, “Сувора” (икки қисми), “Ҳисрав” (икки қисми). Халқда бу пластинкалар “Мулла Тўйчи пластинкалари” номи билан аталган.

1912 йил у вақтлар машҳур бўлган Тўйчи ҳофизга бағишланган “Армуғон Ҳислат” жамланмаси омма эътиборига ҳавола этилади. У ўзбек шоири Ҳислат томонидан ташкил этилган (1882—1945).

“Армуғони Ҳислат” жамланмаси ўз ичига ҳар хил шоирларнинг асарларини олиб, унда 100 дан зиёд шеърлар мавжуд. Уларнинг кўпи Мулла Тўйчи репертуарига тегишли. Жамланма муаллифи ҳофиз кунга солган қўшиқларни ҳам сақлаб қолган.

Агар Октябрь жамоат инқилобидан аввал хонанда кичик давраларда иштирок этган бўлса, совет даврида унинг иқтидори кенг оммага намоён бўлган: у катта концертларда иштирок этали. 1923 йил Тошмуҳамедов мусиқачилар гуруҳи билан Москвадаги Бутун Россия қишлоқ хўжалиги кўргазмасида иштирок этишади. Ушбу гуруҳга ўз даврининг таниқли артист ва мусиқачилари кирган: Юсуф Қизиқ Шакаржонов, Абдуқодир Исмоилов, Аҳмаджон Умурзоқов, Тўхтасин Жалилов ва бошқалар. Тўйчи ҳофизни кейинчалик Москвага чақириб, унинг ижросидаги ўзбек халқ қўшиқларини ёзиб олишади.

1928 йилдан умрининг охиригача Мулла Тўйчи Тошмуҳамедов Ўзбекистон радио қўмитасида қўшиқчи-солист бўлиб фаолият юритади. 1927 йил Ўзбекистон жамоати Мулла Тўйчининг кўп йиллик ижро фаолиятини кенг нишонлайди, қўшиқчига Меҳнат Қаҳрамони ва ЎзССР халқ қўшиқчиси унвони берилади.

1931 йил Мулла Тўйчи таниқли қўшиқчилар Думилла Халим Ибадов ва Хожи Абдулазиз Расуловлар билан I республика санъат ишчилари йиғилишида Навоий сўзларига ёзилган “Ироқ” достони ва бир нечта халқ қўшиқларини ижро этишади.

Москвада бўлиб ўтган ўзбек санъатининг биринчи декадасида Мулла Тўйчи Бутун иттифоқ радиосига таклиф этилади ва магнитофонга “Баёт” ҳамда “Ушшоқ” мақомлари ёзиб олинади. Мақомлар ва йирик шаклдаги қўшиқлар ижроси учун маҳоратли тайёргарлик, яхши овоз, бой мусиқий хотира талаб қилинган: у жудда катта ҳажмдаги куй, усул ва матнни эслаб қолиши керак бўлган.

Тошмуҳамедов халқда шуҳрат қозонган.

В.А. Успенский томонидан Тошмуҳамедов ижросида моқомлар ёзиб олинган: “Чоргоҳ”, “Баёт”, “Кўчабоғи”, “Сувора” ва бошқалар. Ушбу ёзиб олинган асарлар “Ўзбек вокал мусиқаси” тўпламидан жой олган.

“Ҳурмат белгиси” ордени ва медаллар билан тақдирланган. Қашқардарё мусиқали драма театрининг номи ажойиб хонанда Мулла Тўйчи Тошмуҳамедов шарафига номланган. Тошкентдаги гранпластинкалар заводи ҳам Тошмуҳамедов номи билан аталган.

---

Кирилл алифбосида мақола: Тошмуҳаммедов Тўйчи Ҳофиз ҳақида тўлиқ маълумот категорияси: Энсиклопедия фикрингиз бўлса изоҳда қолдиринг ва дўстларингиз билан улашинг биз бундан минатдор бўламиз бизни кузатишни давом этинг (у ким, бу нима, қанақа ?, тушунчаси деган саволарга жавоб топишингиз мумкин)