Geotropizm: O'simliklar va hayvonlar organizmlarida yer tortish kuchiga javob
Geotropizm — bu o'simliklar va ba'zi hayvonlar organizmlarining yer tortish kuchiga javoban rivojlanishining tabiiy jarayonidir. O'simliklar uchun geotropizm, asosan, ildizlarning yerga yoki pastga o'sishini, novdalarning esa yuqoriga yoki yer yuzasiga o'sishini anglatadi. Ushbu jarayon o'simliklar uchun juda muhim, chunki ularni o'sish va rivojlanish uchun zarur bo'lgan resurslar (suvi, ozuqa moddalari)ni topishda yordam beradi.
Geotropizmning ikki turi mavjud:
- Pozitiv geotropizm – o'simliklar yoki ularning qismlari yer tortish kuchiga qarshi o'sishi. Misol uchun, ildizlar pastga, ya'ni yerga qarab o'sadi.
- Negativ geotropizm – o'simliklarning yuqoriga, ya'ni yer yuzasiga qarab o'sishi. Bunga novdalar yoki kurtaklar misol bo'lishi mumkin.
Geotropizmning asosiy mexanizmi, o'simliklar hujayralarida yer tortish kuchi bilan sezgir bo'lgan "statolitlar" deb ataladigan kichik tuzlar va moddalarning harakatlanishidir. Bu tuzlar o'simlik hujayralarida joylashgan va ular tortish kuchi bilan reaktsiya qilib, o'simlikning o'sish yo'nalishini belgilaydi.
Geotropizm o'simliklarning o'z joyida mustahkam o'sishini ta'minlaydi va ildizlarning yer ostidagi ozuqalarni samarali so'rib olishiga yordam beradi. Bu jarayon o'simliklarning biologik muvaffaqiyatini oshiradi va ularning yerdagi muhitga moslashishiga ko'maklashadi.
Geotropizm hayvonot olamida ham uchraydi, masalan, ba'zi hayvonlar yerning tortish kuchiga qarab muayyan yo'nalishda harakat qilishadi, lekin bu jarayon o'simliklardagi kabi aniq va samarali bo'lmasligi mumkin.