OVQAT HAZM QILISH

OVQAT HAZM QILISH — odam va hayvonlar organizmida ovqatning mexanik va kimyoviy qayta ishlanish jarayoni, bunda oziq moddalar soʻrilib hazm boʻladi, parchalanish mahsulotlari va hazm boʻlmay qolgan moddalar esa organizmdan chiqariladi. Ovqat hazm qilish natijasida murakkab kimyoviy moddalar organizm oson oʻzlashtira oladigan oddiy moddalarga aylanadi. Ovqat hazm qilishning hujayra ichida va hujayradan tashqarida sodir boʻladigan xillari bor. Hujayra ichida Ovqat hazm qilish (IM. Mechnikov kashf etgan) bir hujayralilar, ayrim tuban koʻp hujayralilar (gʻovaktanlilar), yuksak koʻp hujayralilarning ayrim hujayralari (leykotsitlar, mononuklear fagotsitlar va b.) uchun xos. Bu jarayonda hujayra oziq moddalarni faol yutib, sitoplazma fermentlar yordamida Ovqat hazm qilish vakuolalari ichida parchalaydi.

Hujayra tashqarisida Ovqat hazm qilish odam va koʻpchilik hayvonlar uchun xos boʻlib, asosan, Ovqat hazm qilish sistemasi boʻshligʻida sodir boʻladi (q. Ovqat hazm qilish sistemasi). Hujayra tashqarisida Ovqat hazm qilish membranada, yaʼni ichak devorida va ichak boʻshligʻida roʻy beradi, Membranada Ovqat hazm qilish odamlar, barcha umurtqalilar va koʻpchilik umurtqasizlar uchun xos boʻlib, ichak vorsinkalari hujay-ralari membranasida joylashgan fermentlar yordamida amalga oshiriladi (q. Biologik membranalar).

Hujayradan tashqari (boʻshliqlarda), hujayra ichida va hujayra membranasida (hujayra tashqarisi bilan hujayra ichi oʻrtasidagi chegarada) Ovqat hazm qilish farq qilinadi. Aksariyat xdyvonlarda 2 xil (hujayra ichida va hujayra tashqarisida) Ovqat hazm qilish bir-birini toʻldiradi. Koʻpchilik umurtqali hayvonlar va odamda Ovqat hazm qilish ogʻiz boʻshligʻidan boshlanadi. Bu yerda ovqat chaynalib maydala-nadi, soʻlak bilan aralashtiriladi va xoʻllanib, oziq luqmasi hosil boʻladi. Asosiy Ovqat hazm qilish suyukdiklar (soʻlak, meʼda, meʼda osti bezi va ichak shirasi, safro) fermentlari taʼsirida ovqat kimyoviy ishlanadi. Ayrim hayvonlarda soʻlak tarkibidagi fermentlar (odamda amilaza) taʼsirida ovqat tarkibidagi uglevodlar parchalanadi. Ov-qat yutilib, tomoq va qiziloʻngach orqali meʼdaga tushadi. Meʼdada ovqatning maydalanishi va uglevodlarning parchalanishi davom etadi; proteoli-tik fermentlar taʼsirida oqsillarning parchalanishi boshlanadi. Ayrim hayvonlar va qushlarda oziq meʼda (osh-qozon)ga tushishdan oldin jigʻildonda yigʻiladi. Yaxshi ezilgan va qisman hazm boʻlgan oziq oshqozondan oz-ozdan in-gichka ichakka oʻtadi. Ingichka ichakdagi Ovqat hazm qilish jarayonida oziq modsalar oshqo-zon osti bezi va ichak shirasi hamda oʻt suyukligi ishtirokida hujayradan tashqarida, yaʼni vorsinkalar membra-nasida parchalanib, hazm qilish va soʻrilish tugallanadi. Yoʻgʻon ichakda ingichka ichak fermentlari, yoʻgʻon ichakning oʻzi va bakteriyalar ishlab chiqadadigan fermentlar taʼsirida uglevodlar bijgʻiydi, oqsillar chiriydi; suv va unda erigan moddalar qonga shimilib, axlat massasi shakllanadi. Yoʻgʻon ichakda axlatning toʻplanishi defeka-siyaga olib keladi.

Ovqat hazm qilish neyrogumoral regulyatsiya orqali amalga oshadi. Ovqat hazm qilishga ovqat yeyila-digan sharoit, ovqatning koʻrinishi, miqdori, tarkibi va b. omillar taʼsir qiladi. Ovqat hazm qilish fiziologiyasini ishlab chiqishda rus olimi N. P. Pavlov va uning shogirdlari katta hissa qoʻshgan. Oʻrgimchaklar va kavsh qaytaruvchilarda Ovqat hazm qilish oʻziga xos xususiyatga ega.

---

Lotin alifbosida maqola: OVQAT HAZM QILISH haqida to'liq ma'lumot kategoriyasi: O harfi fikringiz bo'lsa izohda qoldiring va do'stlaringiz bilan ulashing biz bundan minatdor bo'lamiz bizni kuzatishni davom eting (u kim, bu nima, qanaqa ?, tushunchasi, degan savolarga javob topishingiz mumkin)