OLMA

OLMA (Malus) — raʼnodoshlar oilasiga mansub, barg toʻkuvchi daraxtlar yoki butalar turkumi; urugʻli meva daraxti. Shim. va jan. yarim sharning moʻtadil mintaqalarida Olmaning 25 — 30 turi, jumladan, Oʻrta va Sharqiy Osiyo, Oʻrta Osiyo va Kavkazda 10 turi tarqalgan. Ekiladigan mevali daraxtlar orasida maydoni jihatidan birinchi oʻrinda turadi. Yalpi olma hosili boʻyicha AQSH (4,8 mln. t), Xitoy (22,01 mln. t) oldingi oʻrinlarda turadi (1999). Jahon boʻyicha yalpi hosili 60,2 mln. t ni tashkil etadi (1999). Oʻzbekistonda —0,4 mln. t. AQSH, Chili, Xitoy, Rossiya, Eron, Turkiya, Fransiya, Italiya mamlakatlarida olmazorlar katta maydonlarni egallaydi. Oʻzbekistonda 8 turi yovvoyi holda uchraydi (q. Yovvoyi olma). Dunyo boʻyicha yetishtiriladigan navlarining asosiy qismi xonaki Olma (M.domestica) turiga kiradi. Past boʻyli Olma (M.pymila) turiga kiradigan dusen va paradizkadan mevachilikda payvandtag sifatida foydalaniladi. Olma sovuqqa chidamli, yorugʻsevar va namsevar, tuproq tanlamaydi, lekin unumdor tuproqlarda yuqori hosil beradi. Olma daraxti boʻyi 15 m gacha boradi. Oʻzbekistonda Olma apr. oyida gullaydi. Guli 5 boʻlakli, gultojibargi oq, pushti, ayrimlari kizil. Mevasi, naviga qarab, iyun — okt. da pishadi. Bir dona mevasi vazni 15 g dan 400 g gacha boradi. Tarkibida (%) fruktoza 6,5—11,8, saxaroza 2,5—5,5, organik (olma va limon) kislotalar 0,2 — 1,6, vitamin S 5—30 mg, pektin, oshlovchi moddalar va b. mavjud. Mevasi yangiligida yeyiladi, qoqi, konserva, murabbo, jem qilinadi. Olma urugʻidan hamda payvandlash, parxish qilish yoʻli bilan ildiz bachkilaridan koʻpaytiriladi. Hosildorligi 130— 300 s/ga. Daraxti 100-yilgacha yashaydi. Odatda, bogʻga oʻtqazilganidan keyin 4 y. oʻtgach, hosilga kiradi. 40—50 y. moʻl hosil beradi. Koʻchati kuzda va bahorda 30—60 sm chuqurlikda haydalgan yerga ekiladi. Koʻchat oʻtqaziladigan chuqurga 5—6 kg chirigan goʻng, 150 g ammiakli selitra, 200 g superfosfat tuproqqa aralashtirib solinadi. Koʻchatlar 8>olmazor gektariga har uch yilda 20—40 t chirigan goʻng va har yili sof holda 120 kg azot, 60—90 kg fosfor, 30 kg kaliy hisobidan oʻgʻitlanadi. Daraxtlar har yili kuzda va bahorda butaladi (q. Butash, Daraxtlarga shakl berish). Oʻrta Osiyoda ekiladigan Olma navlari kelib chiqishi boʻyicha quyidagi guruxlarga boʻlinadi: xalq seleksiyasi yoʻli bilan yetishtirilgan Oʻrta Osiyo mahalliy navlari — oq olma, qizil olma, Samarkand olmasi, Namangan olmasi, achchiq olma, qimizak olma, Xorazm olmalari guruhi va b. O. ning mahalliy navlari Oʻzbekistonning tuproq-iklim sharoitiga moslashgan, issiqqa, sovuqqa chidamli. Mevasi shirin, ertapishar; Gʻarbiy Yevropa, Amerika, AQSH navlari — Rozmarin, Mantuaner, Starkrimson, Skarlet, Parmen. Vaynsep va Golden Delishes, Delishes, Jonatan, Borovinka; Ukraina navi — Renet Simerenko; Qrim navlari — kandil, sari sinap ( O. ning bu guruh navlari Oʻzbekistonga dastlab 19-a. 2-yarmidan boshlab, Oʻrta Osiyoni Rossiya bosib olgandan keyin, ruslar tomonidan, soʻngra 20-a. ning 20-yillaridan boshlab Oʻzbekistondagi i. t. muassasalari tavsiyasi bilan kel-tirilgan). Shreder nomidagi Bogdorchilik, uzumchilik v a vinochilik ilmiy tadqiqot instituti seleksionerlari yetishtirgan yangi navlar — Samarqand aʼlosi; Afrosiyobi, — hosildor, Toshkent borovinkasi, Mehmoniy, Tilla olma, Nafis va b. Bu navlar hosildor, mevasi mahalliy sharoitga moslashgan, koʻrinishi chi-royli, mazali; sovuqqa va issiqqa chidamli.

Zararkunandalari; olma qurti, olma qoʻngʻizi, bitlar, olma kuyasi.

Kasalliklari haqida: q. Bakterial kasalliklar, Virusli kasalliklar.

Suyaton Xolnazarov.

---

Lotin alifbosida maqola: OLMA haqida to'liq ma'lumot kategoriyasi: O harfi fikringiz bo'lsa izohda qoldiring va do'stlaringiz bilan ulashing biz bundan minatdor bo'lamiz bizni kuzatishni davom eting (u kim, bu nima, qanaqa ?, tushunchasi, degan savolarga javob topishingiz mumkin)