XAZOYIN UL-MAONIY

«XAZOYIN UL-MAONIY» («Maʼnolar xazinasi») — Alisher Navoiyning asari. 1491—96 y. larda tartib berilgan. «Xazoyin ul-maoniy ul M.» — «Gʻaroyib ussigʻar» («Yoshlik gʻaroyibotlari»), «Navodir ush-shabob» [«Yigitlik nodirlik (sheʼr)lari»], «Badoeʼ ul-vasat» («Oʻrta yosh badialari») va «Favoyid ul-kibar» («Keksalik foydalari») nomli devonlardan tarkib topgan mukammal yigʻma devon. Xalq orasida «Chor devon» deb ham yuritiladi. «Xazoyin ul-maoniy ulM.»ning tuzilish tarixini Alisher Navoiyning oʻzi «Xamsat ulmutahayyirin», «Munshaot», «Muhokamat ul-lugʻatayn», ayniqsa, «Xazoyin ul-maoniy ulM.»ga maxsus yozgan «Debocha»sida bayon etgan. Ushbu asarlarda yozilishicha, Abdurahmon Jomiy oʻz sheʼrlarini toʻplab (1491 — 92), 3 devon tuzgan va Navoiyga taqdim etgan. Navoiy bu devonlarning aralashib ketmasligi uchun ularga maxsus nomlar qoʻyishini maslahat bergan. Navoiy maslahati Jomiyga maʼkul tushgan va u devonlarini «Fotihat ushshabob» («Yoshlikning boshlanishi»), «Vositat uliqd» («Bogʻlanish vositalari»), «Xotimat ulhayot» («Hayot xotimasi») kabi nomlar bilan atab, umumiy «Debocha» yozgan hamda bu fikrning Navoiydan chiqqanligini alohida taʼkidlagan. Shundan soʻng, Navoiy ham ustozi taklifi bilan barcha lirik sheʼrlarini toʻplab «Xazoyin ul-maoniy ulM.»ni tuzishga kirishgan. «Xazoyin ul-maoniy ulM.»ning yuzaga kelishi Jomiy va Navoiy doʻstligining, oʻzbek va tojik adabiyotlari oʻrtasidagi aloqalarning yorqin dalilidir.

«Xazoyin ul-maoniy ulM.» 45 ming miyeraga yaqin, 3130 dan ortiq lirik sheʼrlardan tuzilgan. Unga shoirning 7—8 yoshidan boshlab umrining oxiriga qadar yozgan oʻzbekcha sheʼrlari kiritilgan. «Xazoyin ul-maoniy ulM.» tarkibida qariyb 2600 gʻazal, 210 qitʼa, 133 ruboiy, 86 fard, 52 muammo, 10 muxammas, 10 chiston, 13 tuyuq, 4 mustazod, 5 musaddas, 4 tarjiʼband, musamman, tarkibband, qasida, masnaviy, soqiynoma mavjud. Har bir janrdagi sheʼrlar qofiyasi yoki radifidagi tugallanuvchi harfga qarab maʼlum tartib asosida joylashtirilgan. «Xazoyin ul-maoniy ulM.» oʻz davridagi maʼnaviy hayotning oʻziga xos qomusi boʻlib, shoir oʻz sheʼrlarida hayotni, insonni, uning olijanob tuygu va intilishlarini uluglagan. «Xazoyin ul-maoniy ulM.» ni yaratish uchun shoir oʻzining butun umrini sarflagan va bu bilan gʻoyat faxrlanganini asarning «Debocha»sida quyidagicha yozadi: Sarf etdim anga umr bahorin dogʻi, Boʻstoni hayotu lolazorin dogʻi.

Oldida xazoni zar nisorin dogʻi, Kofur fishon qish bila qorin dogʻi.

Alisher Navoiy «Xazoyin ul-maoniy ul M.» bilan oʻzbek sheʼriyatining janr va mavzu doirasini yanada boyitdi. Oʻzbek sheʼriyatida biron ijodkor bunday mukammal devon tuzish darajasiga koʻtarila olmagan. Shoirning bu devoni qoʻlyozma nusxalarda tuda va qisqartirilgan holda bir qancha mamlakatlarda qaytaqayta koʻchirilgan va kup bor nashr etil gan.

Nashri: Xazoyin ulmaoniy, 1—4j., T., 195960; Ad.: Hayitmetov A., Navoiy lirikasi, T., 1961.

---

Lotin alifbosida maqola: XAZOYIN UL-MAONIY haqida to'liq ma'lumot kategoriyasi: X harfi fikringiz bo'lsa izohda qoldiring va do'stlaringiz bilan ulashing biz bundan minatdor bo'lamiz bizni kuzatishni davom eting (u kim, bu nima, qanaqa ?, tushunchasi, degan savolarga javob topishingiz mumkin)