БИЛГА ХОҚОН

БИЛГА ХОҚОН (қаған) (асл исми Мўғилон) (684 — 734) — Турк хоқонлиги хоқони (716 — 734). Иккинчи турк хоқонлигининг асосчиси Элтариш (асл исми Қутлуғ, Хитой обидаларида Гудулу) хоқоннинг угли, Култегиннмнг акаси. 693 й. Элтариш хоқон вафот этгач, туркий халқларнинг удумига кўра тахтга укаси Мўчур, яъни Қапаған хоқон ўтиради. У жияни Мўғилонни хоқонликнинг ғарбий ҳудудларида яшовчи тардушлар ҳукмдори — шади этиб тайинлайди ҳамда унинг зиммасига муҳим ҳарбий масалаларни ҳал этиш вазифасини юклайди. 701 и. Мўғилон 16 ёшли иниси Култегин билан биргаликда Чуй водийсига юриш қилади ва у ердаги қабилаларни бўйсундиради, Шарқий Байкалортидаги байирқу қабиласи исёни бостирилади (705 й.). Доно Тўнюқуқнинг қизига уйланган Мўғилон 704 й. Ғарбий хоқонлик қўшинлари билан Енисей (Энасой) дарёсининг юқори оқимидаги чик ҳамда аз қабилаларини мағлуб этади. Маълум фурсатдан сўнг у ҳоз. Тува ерларини ҳам қўлга киритади. 716 и. Қапаған хоқон байирқу қабиласи вакиллари томонидан ўлдирилгач, Мўғилон укаси Култегиннинг саъйҳаракатлари туфайли хоқонлик тахтига ўтиради ва Билга хоқон лақабини олади. Билга хоқон Култегинни бош қўмондон, Тўнюқуқни эса бош маслаҳатчи этиб тайинлайди. Билга хоқон Қапаған хоқон даврида маълум даражада йўқотилган имкониятларни қайта тиклашга, туркий қабилалар ўртасидаги ўзаро жанжал ва низоларга чек қўйишга, уларни ягона давлат теварагида бирлаштиришга, ташқи ҳужумларни даф этишга қодир ҳарбий кучларни, қисқа муддатга бўлсада, барпо этишга эришади. Билга хоқон 734 й. заҳарлаб ўлдирилган.

Ад.: Бернштам А. Н., Социальноэкономический строй орхоноенисейских тюрок в VI VIII вв., Л., 1946; Бичурин Н. Я. (Иакинф), Собрание сведений о народах, обитавших в Средней Азии в древние времена, т. 1 3, М. Л., 1950 1953; Малов С. Е., Памятники древнетюркской письменности, М. —Л., 1951,Гумилев Л. Н., Древние тюрки, М., 1967.

Ҳамидулла Дадабоев.

---

Кирилл алифбосида мақола: БИЛГА ХОҚОН ҳақида тўлиқ маълумот категорияси: Б ҳарфи фикрингиз бўлса изоҳда қолдиринг ва дўстларингиз билан улашинг биз бундан минатдор бўламиз бизни кузатишни давом этинг (у ким, бу нима, қанақа ?, тушунчаси деган саволарга жавоб топишингиз мумкин)