ФИТОПАТОЛОГИЯ

ФИТОПАТОЛОГИЯ (фито…, пато… ва логия) — ўсимлик касалликлари, уларнинг олдини олиш ва тугатиш усуллари ҳамда тадбирлари ҳақидаги фан. Умумий ва хусусий Фитопатологияга бўлинади. Умумий Ф . ўсимлик касалликларининг пайдо бўлиши сабабларини, касалликни қўзғатувчи организмлар тузилиши ва уларнинг систематикасини, ривожланиши ва тарқалиши қонуниятларини, касалланган организмлардаги анатомикфизиологик бузилишни, ўсимлик карантини ва иммунитет масалаларини, ўсимликларни ҳимоя қилиш усул ва тадбирларини; хусусий ёки махсус Фитопатология экинлар касалликларини ўрганади ва уларга қарши кураш чораларини тавсия этади. Фитопатология ўсимлик анатомияси ва физиологияси, микробиология, микология, генетика, селекция, ўсимликшунослик, кимё, физика ва б. фанлар ютукларидан фойдаланади.

Касалликларнинг ўсимликка зарар келтириши қадимдан маълум бўлган. 18-а. 2ярмида тажрибалар асосида (Россияда А. Т. Болотов, Францияда А. Тимет, Италияда Ф. Фонтана, Данияда Я. Фабрициус) қоракуя, занг, тошкуя ва б. касалликларнинг юқумлилиги исбот қилинди, лекин уларни бартараф этиш йўллари топилмади. 19-а. нинг 2ярмида немис олими А. Де Бари, рус микологи ва фитопатологи М. С. Воронин ва уларнинг шогирдлари кўпчилик ўсимлик касалликларининг сабабчиси замбуруг эканлигини исботладилар. 19-а. нинг охирида Фитопатология замбуруғлар, вирус лар ва б. паразитлар келтириб чикарадиган касалликларни ўрганувчи фан сифатида шаклланди. Б у даврга келиб унинг асосий йўналишлари: микология, паразитология, экология, иммунология, кимёвий токсикология, вирусология, ўсимликларнинг бактериоз ва нематода касалликлари ҳақидаги таълимоти шаклланди.

Тадқиқотчи олимлар қоракуя, занг, оқпалак (вилт) замбуруғлари турлари, калмараз, фитофтороз ва б. касалликлар қўзғатувчиларининг патогенези, эпифитоэтиологиясининг муҳим қонуниятларини аниқладилар. Касаллик қўзғатувчиларига қарши курашнинг самарали кимёвий, биологик усулларини ишлаб чикдилар. Терапевтик таъсир кўрсатувчи моддалар (баъзи антибиотиклар ва сиртдан таъсир қиладиган фунгидцидлар) устида изланишлар олиб борилди. Селекционерлар ва фитопатологлар занг, оқ ва кулранг чирищ, вилт, илдиз чириши каби касалликларга чидамли буғдой, кунгабоқар ва тамаки навларини яратдилар. Вилтга чидамли ғўза навларини етиштириш ва вилтга қарши курашнинг янги усуллари устида катта ишлар олиб борилди.

Ўсимликларни касалликлардан ҳимоя қилиш ва Фитопатологиянинг янги масалаларини ишлаб чиқишда ўсимлик иммунитети омиллари ва қрнуниятларини ўрганиш; ўсимликларни касалликка чидамлилигини аниклаш, фитопатологик экспертиза ва ўсимлик касалликлари диагностикасининг янги усулларини ишлаб чиқиш; замбуруғ, бактериал, вирусли ва б. касалликлар патогенезини ўрганиш; ўсимликнинг кимёвий иммунизациясини ўрганиш (бунда ўсимликларнинг касалликларга чидамлилик қобилияти кейинги 2 — 4 авлодга ўтади); ўсимликларни ҳимоя қилишнинг техникавий воситалари, катта ҳажмдаги ҳимоя ишларини режалаштириш учун зарур бўлган кўп йиллик маълумотлардан фойдаланиш усулларини ишлаб чиқиш ва б. катга ёрдам беради. Фитопатологияда турли тадқиқот усуллари, жумладан, микологик вирусология ва бактериологик тадқиқотлар, анатомия, биокимё ва ўсимликлар физиологияси, кимё ва биофизика, биотехнология, умумий агрономия, метеорология ва иклимшунослик, вариацион статистика усуллари қўлланади.

20-а. бошларида ғўза касалликларини ўрганишни Ўрта Осиёда, хусусан, Узбекистонда биринчи бўлиб проф. Н. Г. Запрометов бошлаб берди. Олимлардан А. И. Соловьев, Н. С. Мирпўлатова, С. С. Рамазонова, А. Ҳ. Ҳакимов, М. X. Комилова, А. А. Васильев, М. А. Каримов, А. Марупов, Р. Тешабаева, Д. Ҳайдаров, И. М. Киганова, Ҳ. Тиллаев ва б. ғўза касалликларини ўрганишга катта ҳисса қўшдилар. У. У. Расулев, С. Нигманова ғўзанинг фузариоз ва илдиз чириш касалликлари, В. И. Сербинов сабзавот экинлари, Э. А. Холмуродов мева ва сабзавотларни саклашдаги касалликлари, О. С. Зубрицкая луб экинлари, X. Қодиров, X. Ҳошимов ток касалликлари, М. Жўраев ёнгоқдарахти касалликлари, И. М. Азимжонов, А. Шералиев, М. А. Зупаров тут касалликларига қарши кураш чоратадбирларини ишлаб чикдилар. Ҳоз. бу тадбирлар кенг қўлланилмоқда.

Узбекистонда Фитопатология муаммолари билан Ўзбекистон ўсимликларни химоя килиш и. т. инти, Генетика ва ўсимликлар эксггериментал биологияси и. т. инти, Ўзбекистон ғўза селекцияси ва уругчилиги и. т. инти, олий ўкув юртларининг ихтисослашган Фитопатология кафедра ва тажриба стялари ва б. муассасалар шуғулланади.

Сайёра Муродова, Миракбар Зуфаров.

---

Кирилл алифбосида мақола: ФИТОПАТОЛОГИЯ ҳақида тўлиқ маълумот категорияси: Ф ҳарфи фикрингиз бўлса изоҳда қолдиринг ва дўстларингиз билан улашинг биз бундан минатдор бўламиз бизни кузатишни давом этинг (у ким, бу нима, қанақа ?, тушунчаси деган саволарга жавоб топишингиз мумкин)