Абу Мансур ал Мотурудий

Абу Мансур ал Мотурудий — ислом мутафаккири, калом мактабларидан бири “матрудшунослик”нинг асосчиси ва эпономи.

Абу Мансур ал Мотурудий 1870 йил Самарқанд яқинидаги Мотуурид шаҳрида дунёга келган.

Ал-Мотуридий Абу Бакр Аҳмад ал-Жузжоний, Абу Наср Аҳмад ал-Иёдий, Имом Аъзам мазҳабидаги буюк олим Наср ибн Яҳё ал-Балхий, Муҳаммад ибн ал-Фадл кабиларни ўзининг устози деб билган.

Натижада, Ал-Мотуридий фиқҳ ва калом илмларидан дарс берган.

Калом — ўрта аср мусулмон адабиётида: диний фалсафий мавзудаги барча мулоҳазалар, шу ўринда, алоҳида маънода ислом динидан келиб чиқадиган фикрларда диний ақидапарстликка эргашиш эмас, балки ақлга асосланган шарҳни берувчи спекулятив тартиб.

Фиқҳ — Мусулмонларнинг хулқ-атвор қоидалари, шунингдек, ижтимоий меъёрлар тўплами мажмуи.

Мотурудий 940 йил вафот этган ва Самарқанддаги Чокардиз қабристонига қўйилган.

Каломнинг бир қатор саволларига Мотуридий ва унинг издошлари ашаритлари каби жавоб беришган: улар Қуръоннинг маъносига кўра уни абадий деб билишган, солиҳлар Аллоҳни нариги дунёда қай ҳолатда бўлса-да кўра олишади, инсон хатти-ҳаракати Аллоҳ томонидан амалга оширилади, инсон эса бор-йўғи иродаси ва қобилияти орқали уларни ўзлаштиради, Аллоҳни (унинг билими, қудрати ва ҳоказо) ҳақиқий ва абадий деб ҳисоблашган. Аммо ашаритлардан фарқли ўлароқ, Мотуридий абадийликни Аллоҳнинг нафақат белгилар моҳияти билан, балки ҳаракатларининг абадийлигини тан олган; худди мутазилитлар инсонда танлаш ҳуқуқи бор деб ҳисоблашганликлари сингари, шу ўринда, Яратганга ишониш диний маросимлар орқали эмас, балки Аллоҳга бўлган нутқий иқрорлик каби икки қарама-қаршиликлар орасидаги танлов кабидир.

Ал Мотуридий таълимоти Моварауннахр халифатлари орасида ҳам тарқалган.

Имом Мотуридий Самарқанд мазҳаб вакиллари каби унинг атрофидаги мазҳаб эгалари билан олиб борган баҳс-мунозараларда ҳам илғор бўлган. Мотуридий карамит, шиит ва мутазилитлар билан ҳам баҳслар олиб бориб, уларга нисбатан қарши нуқтаи назарга эга бўлган ва ўзининг асарларидан бирини ўзининг зиддият фикрига бағишлаган.

Мотуридий ишларини кейинги тоифаларга ажратган:

Калом ва баҳс санъати ишлари.

Усулга бағишланган ишлар.

Тафсир ва Қуръон билимлари ишлари.

Аллоҳ фарзлари ва суннатларига бағишланган ишлари.

Ал Мотуридий асарларидан кейингилар маълум:

Қуръонга изоҳ “Таавилат аль-Қуръон”

Абу Ҳанифанинг “Ал-фиқҳ ал-акбар” рисоласига “Шарх ул-фиқҳ ил-акбар” номли шарҳи

“Яккахудолик китоби” (“Китаб ут-таухид”).

2000 йил Абу Мансур ал Мотуридий таваллудининг 1130-йиллиги Ўзбекистонда кенг нишонланган. Мазкур санада унинг ишлари нашрдан чиққан, халқаро конференциялар ўтказилган, Самарқандда унинг қабрида мемориал мажмуа очилган.

2000 йил Ўзбекистон Республикаси биринчи Президенти Ислом Каримов ташаббуси билан олимнинг вайрон қилинган мақбараси ўрнида меъморий мажмуа бунёд қилиниб, унинг марказидан олимнинг мақбараси жой олган. Мазкур ёдгорликнинг қурилишида ўзбек меъморчилик санъатининг энг яхши миллий анъаналаридан фойдаланилган. Меъморий мажмуа Раҳматулло Салоҳитдинов лойиҳаси асосида, Эгамберди Нуруллаев ҳаммуаллифлигида қурилган. Қурилишда самарқандлик Мирумар Асадов, Матлуб Маҳмудов, Ёқуб Тагиров, Тошпўлат Атоев каби халқ усталари иштирок этишган. Интерьери устида Амриддин Нажмиддинов иш олиб борган. Экстерьерларни Ҳаким Асадов амалга оширган.

Мақбара майдони 12х12, баландлиги 17,5 метрни ташкил қилади. Гумбази икки қават. Ташқи гумбази қовурғасимон бўлиб, ҳаво ранг кўшк билан безалган. Том гумбази 24 арк ҳамда ойна алебастр панжаралар билан безалган. Ички ва ташқи қопламаларда кошин, кўшк ва ганчдан фойдаланилган. Қабр тоши оқ мармардан ясалиб, Имом ал Мотурудий ёзуви ўйилган.

Мақбаранинг ғарброғида пастқом гумбаз иншоот — Амир Темур томонидан Ҳирот ва Машҳатдан олиб келинган сайидлар даҳмаси (Муҳаммад пайғамбар авлоди) жой олган.

Мақбаранинг шимолий қисмида сўфа (тепалик) ҳамда IX-XVIII асрларга тегишли қабр тош жойлашган.

Мақбаранинг жанубий-ғарбидаги боғда ротонда-шийпонча бўлиб, у ерда машҳур олим-ҳуқуқшунос, мусулмонларнинг ҳуқуқшунослик китоби “Ал Хидоя” муаллифи Бурхониддин Ал Марғилонийнинг қабри жой олган.

---

Кирилл алифбосида мақола: Абу Мансур ал Мотурудий ҳақида тўлиқ маълумот категорияси: Энсиклопедия фикрингиз бўлса изоҳда қолдиринг ва дўстларингиз билан улашинг биз бундан минатдор бўламиз бизни кузатишни давом этинг (у ким, бу нима, қанақа ?, тушунчаси деган саволарга жавоб топишингиз мумкин)