SUHRAVARDIYLIK

SUHRAVARDIYLIK, suhravardiya — tasavvuf tariqati. Asosiy gʻoyasi — odamlarning qalbi va ruhini poklashga undash. Asoschisi — Shahobiddin Abu Hafs Umar Suhravardiy (1144—1234). 12-a. oxiri — 13-a. boshida Irokda, Ikki daryo oraligʻi hududida zohidlik maktabi doirasida tarkib topgan. Suhravardiylik shaharliklar tariqati boʻlib, aʼzolari soni savdohunarmand ahli va jamiyatning oʻqimishli qatlamlari hisobiga koʻpayib borgan. Umar Suhravardiy sunniylik aqoidchisi boʻlib, moʻtadil sufiylik qarashlarini targʻib qilgan va Bagʻdodning siyosiy hayotida faol qatnashgan. Uning asarlari Abu Homid Gʻazoliy asarlari bilan birga Suhravardiylikning gʻoyaviy asosi boʻlgan. Umar Suhravardiy 2 ta asar yozgan. Birinchisi, «Kashf alfidoyix alyoʻnaniyna va rashf annasaix animoniya» boʻlib, yunon falsafasini, jumladan, Aristotel peripatetizmini tanqid qilishga bagʻishlangan. Ikkinchisi, bizgacha yetib kelgan asari «Avorif ulmaorif» boʻlib, u 63 bobdan iborat, asosan, tasavvuf gnoseologiyasi, odobaxloqi, psixologiya amaliyotiga bagʻishlangan. Unda dunyoviy ilm bilan iloxiy ilmning uzviy bogʻlanishi tan olingan. Asarda «dunyoviy ilm — goʻyoki sut, iloqiy ilm esa — uning qaymogʻi» deb hisoblangan. Bu bilan muallif materiyaga qaraganda ruh yuqoriroq mavqega ega demoqchi. Bu kitob keyingi davrlarda yashagan barcha sufiylarning avlodlari uchun tasavvuf axloqi va amaliyoti masalalari boʻyicha qoʻllanma vazifasini oʻtagan. Asar arab, fors, nemis, ingliz tillarida ilgarilari ham, 20-a. da ham koʻp marta nashr etilgan. Suhravardiylik keyinchalik Hindiston (Sind, Panjob, Moʻlton, Gujarot)da tarkalgan va chishtiylik tariqati bilan bir qatorda eng taʼsirli tariqat sanalgan, dastlabki davrda bu mamlakatga kelib qolgan kamsonli musulmonlarni birlashtirishda muhim rol oʻynagan. Suhravardiylik Sharq mamlakatlarida keng tarqalib, har xil davrdagi allomalar unga oʻz hurmatlarini bildirishgan. Mas, Alisher Navoiy uni eʼzozlab tilga oladi. Shayx Saʼdiy Umar Suhravardiyni oʻzining ustozi deb bilgan. Amir Temurning piri Shayx Shamsiddin Kulol ham Suhravardiylik tariqatiga mansub edi.

Suhravardiylik 16—17-a. larga kelib bir necha mustaqil oqimlar (shattariya, bahoiya, jaloliya, jamoliya, mahmudiya, davlatshohiya va b. oqimlar)ga bulinib ketdi.

Omonulla Fayzullayev.

---

Lotin alifbosida maqola: SUHRAVARDIYLIK haqida to'liq ma'lumot kategoriyasi: S harfi fikringiz bo'lsa izohda qoldiring va do'stlaringiz bilan ulashing biz bundan minatdor bo'lamiz bizni kuzatishni davom eting (u kim, bu nima, qanaqa ?, tushunchasi, degan savolarga javob topishingiz mumkin)