ХАЛИЛИЙ — эртапишар узум нави. Бу навнинг Қора X. ва Оқ X. хиллари бор. Қора ёки қизил X. Ўзбекистон, Қирғизистон Туркманистонда тарқалган. Тупи кучли усади. Барги йирик, орқаси тукли. Гули икки жинсли. Узум боши ўртача (280—300 г), шингиллари тиғиз. Ғужуми йирик, тухумсимон, тўқ кизил, эти сершира, карсиллайди, пусти юпқа. Таркибида канд микдори 17—18%, нордонлиги 4—4,5%. Июль ўрталарида пишади. Раға билан касалланади. Ҳосиддорлиги 100—120 ц/ га. О қ X. ватани — Эрон. Узбекистан, Туркманистон, Россиянинг Ставрополь ўлкаси, Марокаш ва Калифорнияда экилади. Тупи кучли усади. Барги ўртача, сал чўзиқроқ, сал буришган ёки силлиқ. Гули куш жинсли. Узум боши ўртача тиғиз. Ғужумлари ўртача, оқиш ёки кўкишсариқ, пўсти юпқа, эти серсув, таркибида қанд микдори 18 — 19%, нордонлиги 4—4,5%. Ҳосилдорлиги 120—160 ц/га. Ўзбекистоннинг ҳамма вилоятларида рнлаштирилган.