Ko‘zlar ranglari qanday shakllanadi va nima uchun farqlanadi?
Ko‘z rangi insonning tashqi qiyofasini o‘ziga xos qiladi va u irsiyat, genlar va biologik jarayonlar natijasida shakllanadi. Ko‘z rangi odamning irisi (qorachig‘i atrofidagi rangli qism) dagi melanin pigmentining miqdoriga bog‘liq.
Ko‘z rangi qanday shakllanadi?
1️⃣ Genetika va irsiyat
Ko‘z rangi asosan genetika bilan bog‘liq bo‘lib, ota-onadan o‘tadigan genlar orqali shakllanadi. Ko‘k, yashil, jigarrang yoki boshqa ranglarning dominant yoki resessiv genlarga bog‘liqligi natijasida farqlar yuzaga keladi.
2️⃣ Melanin miqdori
- Jigarrang ko‘zlar – Melanin miqdori eng yuqori bo‘lib, yorug‘lik deyarli so‘riladi.
- Yashil ko‘zlar – O‘rtacha miqdorda melanin mavjud bo‘lib, kombinatsiyalangan effekt hosil qiladi.
- Ko‘k ko‘zlar – Melanin kam miqdorda bo‘lib, yorug‘lik tarqalishi tufayli ko‘k rang aks etadi.
3️⃣ Tug‘ilishdagi o‘zgarishlar
Ko‘pchilik chaqaloqlar ko‘k yoki kulrang ko‘z bilan tug‘iladi, chunki ularning irisi hali yetarlicha melanin ishlab chiqarmagan bo‘ladi. Vaqt o‘tishi bilan melanin to‘planib, haqiqiy ko‘z rangi shakllanadi.
Nima uchun odamlarning ko‘z rangi farq qiladi?
✅ Iqlim va evolyutsiya
- Tropik mintaqalarda yashovchi insonlarning aksariyati quyoshdan himoyalanish uchun jigarrang ko‘zlarga ega.
- Sovuq mintaqalarda yashovchi odamlarda esa melanin kamroq bo‘lib, ko‘k yoki yashil ko‘zlar ko‘proq uchraydi.
✅ Genetik mutatsiyalar
Ayrim gen mutatsiyalari natijasida heteroxromiya (har xil rangdagi ikki ko‘z) yoki noyob ko‘z ranglari paydo bo‘lishi mumkin.
✅ Sog‘liq va yoshga bog‘liq o‘zgarishlar
Ayrim kasalliklar yoki qarish natijasida ko‘z rangi o‘zgarishi mumkin. Masalan, ayrim odamlarda yosh o‘tishi bilan iris rangsizlanib, ochiqroq tus oladi.
Ko‘z rangi inson genetikasi va biologiyasining qiziqarli jihatlaridan biri bo‘lib, u insonning o‘ziga xosligi va jahon bo‘ylab turli xil ranglarning mavjudligini ta’minlaydi.