MODDIY JAVOBGARLIK

MODDIY JAVOBGARLIK — mehnat huquqi boʻyicha mehnat shartnomasi taraflari (xodim va ish beruvchi) ning bir-birlariga yetkazgan zarartl qonunda belgilangan miqdor va tartibda qoplash majburiyati. Mehnat shartnomasi yoki unga qoʻshimcha ravishda tuzilgan yozma shakldagi kelishuvda, shuningdek, jamoa shartnomasipz. mehnat shartnomasi taraflarining moddiy javobgarligi aniqlashtirib qoʻyilishi mumkin. Bunda shartnoma boʻyicha ish beruvchining xodim oldidagi javobgarligi qonunda nazarda tutilganidan kam, xodimning ish beruvchi oldidagi javobgarligi esa nazarda tutilganidan koʻp boʻlishi mumkin emaye Zarar yetkazilganidan keyin mehnatga oid munosabatlarning bekor qilinganligi mehnat shartnomasi taraflarini Moddiy javobgarlikdan ozod qilishga sabab boʻlmaydi. Qonunga binoan, mehnat shartnomasining bir tarafi gʻayriqonuniy nojoʻya xulq-atvori (harakati yoki harakatsizligi) natijasida boshqa tarafga yetkazilgan zarar uchun moddiy javobgar boʻladi. Baʼzan ish beruvchi aybi boʻlmagan hollarda ham Moddiy javobgarlik boʻladi. Mas, ish beruvchi yuqori xavf manbai natijasida xodimning sogʻligʻiga yetkazilgan zarar uchun moddiy javobgar qilinishi mumkin. Zarar kim tomonidan yetkazilganiga qarab, Moddiy javobgarlikning 2 turi ish beruvchiga yetkazilgan zarar uchun xodimning moddiy javobgarligi hamda i. ch. da xodimning sogʻligʻiga shikayet yetkazilgani uchun, shuningdek, xodimni mehnat qilish imkoniyatidan mahrum etgani (gʻayriqonuniy ravishda ishdan boʻshatganlik) uchun ish beruvchining moddiy javobgarligi farklanadi. Moddiy javobgarlik bilan bogʻliq masalalar OʻzRning Mehnat kodeksi (12-bob), «Xodimlarga ularga mehnat vazifalarini bajarish bilan bogʻliq holda jarohatlanishi, kasb kasalliklariga chalinishi yoki salomatlikning boshka xil shikastlanishi tufayli yetkazilgan zararni ish beruvchilar tomonidan toʻlash qoidalari» (1994-y. 1 fev.) asosida hal etiladi. Bundan tashqari, taraflarning moddiy javobgarligi toʻgʻrisidagi ishlarni koʻrishda sudlar amal qiladigan boshqa tegishli normativhuquqiy xujjatlar bor.

Mehnat qonunchiligida Moddiy javobgarlikning 2 turi: cheklangan va toʻliq Moddiy javobgarlik belgilangan. Cheklangan miqdordagi Moddiy javobgarlikning ham 2 turi mavjud: a) xodimning oʻrtacha oylik ish haqidan oshmaydigan mikdordagi bevosita yetkazilgan haqiqiy zarar uchun Moddiy javobgarlik ; b) xodimning 3 oylik maoshidan oshmaydigan mikdordagi Moddiy javobgarlik Toʻliq Moddiy javobgarlikda esa yetkazilgan zarar hech qanday cheklashlarsiz toʻliq qoplanadi. Amaliyotda xodimning oʻrtacha oylik ish haqidan ortiq boʻlmagan cheklangan mikdordagi Moddiy javobgarlik koʻproqqoʻllanadi. OʻzR Mehnatkodeksining 201moddasida oʻz mehnat burchini bajarayotganda yetkazilgan haqiqiy zarar miqdori xodimning oʻrtacha oylik ish haqi mikdori doirasida Moddiy javobgarlikni keltirib chiqarishi taʼkidlangan. Mehnat shartnomasini gʻayriqonuniy ravishda bekor qilish yoki xodimni gʻayriqonuniy ravishda boshka ishga oʻtkazishda aybdor boʻlgan mansabdor shaxslar 3 oylik maoshi mikdorida Moddiy javobgarlikka tortilishi koʻzda tutilgan. Oʻrtacha oylik ish haqi zarar yetkazilgani anikdangan kundan boshlab hisoblanadi. Qoidaga koʻra, yetkazilgan zarar mikdori xodimning oxirgi 2 oylik ish haqi maoshi yuzasidan hisoblab chikariladi. Agar zarar mikdori undan ortiq boʻlmasa, faqat haqiqiy zararning oʻzi undiriladi. Qonunda korxona, muassasa va tashkilotlarning rahbar xodimlari va mansabdor shaxslar ham yetkazilgan zarar uchun quyidagi hollarda oʻrtacha oylik maoshidan ortiq boʻlmagan mikdorda Moddiy javobgarlikga tortilishi belgilangan: mehnat daftarchasi berilmagani sababli korxona tomonidan xodimga — majburiy progul vaqti uchun haq toʻlangan taqdirda; vagonlarning belgilangan vaqtdan ortiq turib qolishida xodim aybdor boʻlgan taqdirda.

Amaldagi mehnat qonunchiligiga muvofiq, yetkazilgan zarar uchun quyidagi hollarda xodimga toʻliq Moddiy javobgarlik yuklatiladi: maxsus yozma shartnoma asosida unga ishonib topshirilgan qimmatliklarning saqlanishini taʼminlamaganlik uchun; bir gallik hujjatlar asosida olingan qimmatliklarning saqlanishini taʼminlamaganlik uchun; qasddan zarar yetkazilganda, alkogolli ichimlikdan, giyohvandlik va toksik modda taʼsiridan mastlik holatida zarar yetkazilganda; xodimning sud hukmi bilan anikdangan jinoiy harakatlari natijasida zarar yetkazilganda; tijorat sirlari oshkor etilganda; qonunlarda, shuningdek, OʻzR hukumat qarorlarida nazarda tutilgan boshqa hollarda. 18 yoshga toʻlmagan xodimlar faqat qasddan yetkazilgan zarar uchun, alkogollik ichimlikdan, giyohvandlik yoki toksik modda taʼsiridan mastlik holatida yoki jinoyat sodir etish natijasida yetkazilgan zarar uchun toʻliq moddiy javobgar boʻladi.

Anvar Inoyatov.

---

Lotin alifbosida maqola: MODDIY JAVOBGARLIK haqida to'liq ma'lumot kategoriyasi: M harfi fikringiz bo'lsa izohda qoldiring va do'stlaringiz bilan ulashing biz bundan minatdor bo'lamiz bizni kuzatishni davom eting (u kim, bu nima, qanaqa ?, tushunchasi, degan savolarga javob topishingiz mumkin)