ТУНГУС-МАНЖУР ТИЛЛАРИ

ТУНГУС-МАНЖУР ТИЛЛАРИ, манжур-тунгус тиллари — Сибирь ва Узок, Шаркдаги яқин қариндош тиллар гуруҳи. Айрим тадқиқотчилар фикрича, Тунгус-манжур тиллари олтой тиллари оиласига киради. Ушбу тиллар РФнинг Ўрта ва Шарқий Сибирдаги тайга ҳудудларида, Хитойнинг шим. шарқида, СиньцзянУйғур мухтор районида, Монголиянинг Барги тумани (аймоғи)да тарқалган. Сўзлашувчиларнинг умумий сони 70 минг (РФ да 60 минг) кишидан ортиқ (1990-й. лар). Тунгус-манжур тилларининг нисбатан яқинлиги ва диалектал жиҳатдан ўта тарқоклиги уларни мустакил тил сифатида ажратиш ва таснифлашни қийинлаштиради. Шунинг учун бир таснифда улар 11 тармоқка, иккинчисида 5 тармоққа, яна бирида 3 тармоққа ажратилади. Мас., 3 тармокли таснифда сибирь ёки шим., амур ёки нани ва жан. ёки манжур тармоклари фаркланади ва бу тармоклар эвенк, эвен, нанай, удегей, манжур каби тилларни ва бир канча лахжаларни камраб олади.

Тунгус-манжур тиллари фонетик белгиларидан унлилар оҳангдошлиги (сингармонизм)нинг мавжудлиги, сўз ўртасида ундошларнинг қатор келиши, урғунинг сўз охирига тушиши (эвенк ва эвен тилларида куч урғуси, нанай ва удегей тилларида мусиқий урғу) кабиларни кўрсатиш мумкин. Морфологик белгиларидан эса бу тилларнинг суффиксалагглютинатив типдаги тилларга мансублиги; аналитизм белгиларининг кучлилиги (манжур тили); отларнинг сон (бирлик ва кўплик), эгалик (3 хил шакл), келишик (8 та) категорияларига эгалиги; феълларда сифатдош шаклининг предикат вазифасида қўлланиши, нисбат категориясининг (улар 5 та) ривожланганлиги, кўмакчиларнинг фаол, кўп қўлланиши кабиларни кўрсатиш мумкин. Лексикада бошқа тиллардан ўзлашган сўзлар кўп: РФ даги Тунгус-манжур тилларида рус тилидан, эвен ва эвенк тилларида саха тилидан, манжур тилида хитой тилидан, барча Тунгус-манжур тилларида мўғул тилларидан узлашган сўзлар учрайди.

Тунгус-манжур тилларига мансуб улик журжен тилида яратилган ва журжен ёзувида битилган ёдгорликлар 12—16-а. ларга мансуб. Манжур тили ёзуви 1599 й. да мўгул ёзуви асосида яратилган ва 1632 й. да такомиллаштирилган. Бошқа Тунгус-манжур тиллари учун 20-а. нинг 20-й. лари охирида лотин графикаси асосида, 1936 й. дан рус графикаси асосида ёзувлар ишлаб чиқилди ва 1931—32 й. ларда эвенк, эвен ва нанай тилларида адабиётлар нашр этила бошлади.


Кирилл алифбосида мақола: ТУНГУС-МАНЖУР ТИЛЛАРИ ҳақида тўлиқ маълумот категорияси: T ҳарфи фикрингиз бўлса изоҳда қолдиринг ва дўстларингиз билан улашинг биз бундан минатдор бўламиз бизни кузатишни давом этинг (у ким, бу нима, қанақа ?, тушунчаси деган саволарга жавоб топишингиз мумкин)



Туш таъбири 2019. Туш таъбири 1001.
РОССИЯ
ТОШКЕНТ
ЖАҲОН ТИЛЛАРИ
ОСИЁ


Добавить комментарий

Категории
Популярные тексты